Een web van waarschijnlijkheid

In mijn vorige blog vergeleek ik mijn werk met ‘Serial’, een podcast over een Amerikaanse moordzaak in 1999. Ik schreef dat ik het gepuzzel en het speurwerk rondom die moordzaak erg herkenbaar vond. Maar dat is niet het enige: de drang om achter ‘de waarheid’ te komen, en de frustratie wanneer dat niet lukt, zijn net zo herkenbaar. Want kun je die waarheid wel ooit achterhalen?

Misschien niet, is het antwoord. Het is zelden dat je met 100% zekerheid kan zeggen wat er gebeurd is. Dit geldt voor zowel historici als voor aanklagers in een moordzaak. Want wat doe je wanneer er geen expliciet bewijs is dat Jantje iemand vermoord heeft (bijv. een filmopname van het moment)? Dan verzamel je ander materiaal. Dan vertrouw je op ooggetuigenverslagen, op DNA-testen, op de aan- of afwezigheid van alibi’s. En van al die stukjes bewijsmateriaal weef je vervolgens een ‘web van waarschijnlijkheid’. In dat web zit, als het goed is, de waarheid verstrikt. Maar zeker weten doe je het niet.

Verschillende versies

Kijk bijvoorbeeld ’s naar ooggetuigenverslagen: om te weten wat er precies gebeurd is op aarde, op een specifieke plek en op een specifieke tijd, zijn verslagen van mensen essentieel. Zij kunnen je een dader geven, een tijdlijn, het hele verhaal of een belangrijke aanwijzing. Maar zulke verslagen zijn ook erg problematisch. Sommige mensen liegen namelijk. Of ze vergissen zich. Of ze weten het niet meer precies. En wanneer verslagen van elkaar verschillen, is het altijd de vraag welke je moet geloven… Een algemeen probleem in de geschiedwetenschap.

Een mooi voorbeeld is een Irakese brief uit de 8e eeuw v.C. De brief is geschreven door de kroonprins aan zijn vader de koning, en de kroonprins schrijft over een veldslag die net heeft plaatsgevonden. Ik citeer:

‘Aan de koning, mijn heer: uw dienaar Sennacherib,’ zo begint de brief. ‘De leider van Ukku heeft me dit bericht gestuurd: ‘De troepen van de koning van Urartu zijn volledig verslagen op zijn expeditie tegen de Cimmeriërs; elf van zijn gouverneurs zijn gedood, samen met hun troepen. Zijn generaal en twee van zijn gouverneurs zijn gevangen genomen. Hijzelf wist naar Mannea te vluchten.’