Zuidoost-Afrika was vroeger veel droger

Lake Malawi

In het zuidoosten van Afrika werd de droogte juist steeds minder, blijkt uit de studie in Lake Malawi, een tropisch meer op de grens van Malawi, Mozambique en Tanzania. Aardwetenschappers boorden hier een 380 meter lange kolom sedimenten op, en leidden uit overblijfselen van verschillende soorten oerbacteriën af bij welke temperatuur deze waren afgezet. Om de neerslag te reconstrueren keken ze naar de vegetatie, en naar organische resten afkomstig uit het waslaagje dat destijds op de plantenbladeren zat.

De ouderdom van de sedimentlagen schatten ze in door aanwezige vulkanische aslagen te dateren, en het ‘ingevroren’ magneetveld te bestuderen: Het magneetveld van de aarde verandert eens in de paar honderdduizend jaar van richting, en dat kan je meten in gesteente dat in die tijd gestold is.

Er zaten 100.000-jarige schommelingen in het klimaat en de hoeveelheid neerslag, concludeerden de onderzoekers. Dit kwam door de variatie in de afstand tussen de aarde en de zon (de excentriciteit, zie kader) die ook de ijstijdencylus regelt. Tijdens een ijstijd was het rond het Malawimeer koud en droog, als het ijs smolt werd het natter. Het belangrijkst voor het klimaat in deze regio waren echter de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer, en de hoeveelheid stof boven de Grote Oceaan. Al met al werd het klimaat geleidelijk steeds minder droog, concludeerde de groep van veertien wetenschappers. Vorige week publiceerden ze hun bevindingen in Nature.

Héél Afrika? Nee..

In de media werd het nieuws gretig opgepikt. ‘Afrika minder droog dan gedacht’, meldden onder andere De Telegraaf, NU.nl, BNR-radio en New Scientist – maar dat lijkt wat te kort door de bocht. Het onderzoek zegt immers alleen iets over het gebied rond het Malawimeer? “Dat klopt. En Afrika is groot”, zegt Jaap Sinninghe-Damsté, aardwetenschapper aan het NIOZ op Texel en de Universiteit Utrecht, die zelf aan het onderzoek meewerkte.

Ook José Joordens, archeologe aan de Universiteit Leiden, beaamt het. Zij is gespecialiseerd in de invloed van het klimaat op de oermensen rond het Turkanameer, in het grensgebied van Kenia en Ethiopië. “Malawi en Zuidelijk Afrika steken klimatologisch heel anders in elkaar dan de regio van het Turkanameer”, mailt Joordens. Het Turkanameer fungeerde een miljoen jaar geleden als toevluchtsoord in droge perioden, concludeerde Joordens in een eerder onderzoek – juist omdat hier wél altijd water te vinden was.

Het onderzoek aan het Malawimeer laat dus zien dat droogte niet in alle delen van Afrika de reden geweest kan zijn dat de oermens wegtrok. Maar een belangrijker conclusie is misschien nog wel dat het klimaat in Afrika regionaal sterk varieerde.