De golfstroom is een oceaanstroming die warm water vanuit de Golf van Mexico naar het noorden brengt. Dankzij die warmte is het hier relatief warm. Klimaatverandering kan de golfstroom platleggen. Door het broeikaseffect warmt de aarde als geheel op. Maar wanneer we de toevoer van warmte vanuit de tropen moeten missen, zal het hier stevig koud worden, is de verwachting. Wat zijn de effecten op de natuur?

Massale sterfte

“Daarvoor kun je kijken naar de beruchte winter van 1963’, tipt Katja Philippart van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. “Er was massale sterfte.” Peter Woodhead van het Britse Fisheries Laboratory schreef na afloop een analyse. In december 1962 zakte de watertemperatuur in de Noordzee verder dan gebruikelijk. In februari 1963 zaten er opvallend veel dode vissen in het net van vissers. Tong, schar, schol, wijting, poon: de vissen zwommen niet meer zo kwiek rond.

Halverwege maart meldden vissers dat tot de helft van de tong die ze vingen dood was. Daarna ging het langzaam weer wat beter. Daarmee was de winter van 1963 nog niet zo erg als die van 1947: toen meldden vissers dat tot honderd procent van de tong die ze opvisten al dood was. Woodhead keek alleen naar vis, we hebben het nog niet gehad over schelpdieren. Ook weekdieren zijn koudbloedig, vertelt Philippart. En ook onder schelpdieren is er tijdens strenge winters massasterfte.

Dieren verhuizen

Na zo’n koud jaar weten lokale populaties zich over het algemeen wel weer te herstellen, vertelt Philippart. “De lege plekken in het ecosysteem worden snel gevuld.” De overlevers planten zich voort zodat jonge dieren de plaats innemen van de gesneuvelden. Dat geldt ook voor schelpdieren. Maar wat als het elk jaar zo koud is? Het is maar de vraag welke dieren het redden wanneer strenge winters standaard worden. Soorten die er een jaar of langer over doen voordat ze geslachtsrijp zijn, krijgen het extra zwaar. Als de jongen de winter niet overleven, kunnen ze zich ook niet voortplanten.

De weg kwijt

Er is nog iets. Aan de westkust van de VS doet Camrin Braun onderzoek naar vismigratie. “Veel dieren die in zee migreren houden de temperatuur en de stroming van het water in de gaten”, laat de wetenschapper van de Woods Hole Oceanographic Institution weten. Daaruit leiden de trekdieren af dat het tijd is om op pad te gaan. In de Atlantische Oceaan is de golfstroom een belangrijke speler als het gaat om temperatuur en stroming. 

Braun doet veel onderzoek naar blauwvintonijn. De vissen volgen de seizoenen. Zonder de seizoensveranderingen van de golfstroom zal de trek van de tonijnen in het honderd lopen, verwacht hij. De vissersvloot, een grote industrie aldaar, kan dan voortaan in de haven blijven. Ook in de Noordzee stuurt de temperatuur van het zeewater het gedrag van dieren, vertelt Philippart. “De voortplanting van schelpdieren bijvoorbeeld en de trek van garnalen van de Noordzee naar de Waddenzee.” Wat er gaat gebeuren wanneer het temperatuurverloop in de war raakt, weten we niet. “Het is onvoorspelbaar.”