Zika-vaccin boekt eerste succes in muizen

Afgelopen februari verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de oorlog aan het zika-virus. Nu al zijn de eerste vaccin-kandidaten met succes getest in muizen. Gevaccineerde muizen maken specifieke antistoffen aan tegen het zika-virus en die bescherming houdt tenminste vier tot acht weken aan. De resultaten bieden goede hoop op een werkzaam vaccin voor mensen.

29 juni 2016

Algemeen plaatje van een vaccin (in slideshow-formaat)
NIH

De afgelopen maanden testten onderzoekers van de Amerikaanse Harvard Medical School twee experimentele vaccins tegen zika. De eerste kandidaat is een DNA-vaccin, gebaseerd op het virus dat recent circuleerde in Brazilië. Wetenschappers hebben het DNA van dit virus in stukjes geknipt en bekeken welke stukjes nodig zijn om een goede afweerreactie tegen het virus op gang te brengen. Alleen die noodzakelijke stukjes zitten in het vaccin.

Volledige bescherming

Het tweede vaccin bevat een volledig, geïnactiveerd virus. Het gaat hier om een virus dat recent circuleerde in Puerto Rico. Dit vaccin werd ontwikkeld door wetenschappers van het Walter Reed Army Institute of Research, een Amerikaans instituut dat veel ervaring heeft met de ontwikkeling van (potentiële) vaccins tegen naaste familieleden van het zika-virus zoals bijvoorbeeld dengue en het west-nijl virus.

“Ons laboratorium in Thailand houdt zika al drie jaar lang in de gaten. Eigenlijk sinds we in Thailand en de Filippijnen gevallen van dengue zagen die geen dengue bleken te zijn”, vertelt infectioloog Stephen Thomas in een persbericht. “Die investering heeft ervoor gezorgd dat we snel konden beginnen met de ontwikkeling van een kadidaat-vaccin.”

In de *bioproduction facility* van het *Walter Reed Army Institute of Research* wordt een geïnactiveerd zika-virus gemaakt als basis voor vaccins.
WRAIR

Dat kandidaat-vaccin is er nu dus en blijkt muizen te beschermen tegen infectie met zika. Vijf muizen kregen het vaccin ingespoten en werden vier weken later blootgesteld aan het zika-virus. Bij ongevaccineerde muizen treden na infectie met zika klachten op die vergelijkbaar zijn met de complicaties die bekend zijn bij mensen (zie kader). Gevaccineerde muizen krijgen deze klachten niet. Eén dosis vaccin lijkt dus genoeg om muizen volledig tegen een zika-infectie te beschermen. Hoe lang die bescherming aanhoudt, is nog niet duidelijk. Minstens vier tot acht weken, maar verder hebben de onderzoekers nog niet gekeken.

In de bioproduction facility van het instituut is men inmiddels druk bezig grotere hoeveelheden van het kandidaat-vaccin te produceren. Thomas hoopt dat voor het einde van het jaar de eerste klinische tests (onderzoek om de werkzaamheid en veiligheid van een nieuw geneesmiddel aan te tonen) bij menselijke proefpersonen plaats vinden.

Zika: hoe zat het ook weer?

Eind 2015 begon een enorme uitbraak van het zika-virus in Zuid-Amerika. Dit virus geeft milde klachten, maar wordt in verband gebracht met het Guillain-Barré syndroom en afwijkingen bij ongeboren baby’s (waaronder microcefalie en groeiachterstand). Inmiddels zijn er aanwijzingen dat het virus, via de placenta, terecht kan komen bij het ongeboren kind. Vanwege deze complicaties heeft de Wereldgezondheidsorganisatie zika in februari uitgeroepen tot global health priority. De zoektocht naar een werkzaam vaccin tegen zika kwam daarmee in een stroomversnelling.

De tijgermug is een belangrijke verspreider van het zika-virus.
James Gathany

Vaccins van de toekomst

Die hoop leeft ook bij viroloog Dan Barouch, die aan de wieg staat van het DNA-vaccin. “We zijn verrast en onder de indruk van onze eigen resultaten”, vertelt hij tijdens de pers-briefing van vakblad Nature. De tien muizen die het DNA-vaccin kregen toegediend, hadden na infectie geen virusdeeltjes in het bloed. Barouch: “Het is belangrijk dat we kunnen aantonen dat de bescherming te danken is aan specifieke antistoffen die tegen het zika-virus worden aangemaakt. Dit feit, in combinatie met de robuustheid van de bescherming, geeft hoop voor de ontwikkeling van een vaccin voor mensen. We willen dan ook zo snel mogelijk beginnen met klinische trials.”

Het is nog niet duidelijk of de kandidaat-vaccins geboorte-afwijkingen bij muizenembryo’s kunnen voorkomen.
Image © Science/AAAS

Ondanks het optimisme blijft Barouch ook realistisch. “Deze resultaten zijn een belangrijke stap vooruit, maar we zijn er nog niet. We weten bijvoorbeeld nog helemaal niet of het vaccin ook werkzaam is bij zwangere muizen en of het dan geboorteafwijkingen bij de nakomelingen voorkomt. Dat testen we op dit moment. Verder is nog niet duidelijk of de aanwezigheid van antistoffen tegen vergelijkbare ziekten zoals dengue de werking van de zika-vaccins beïnvloedt.”

Daarnaast kan de registratie van een nieuw vaccin een lastige horde zijn. Er zijn nog geen DNA-vaccins geregistreerd voor gebruik bij mensen. Barouch: “DNA-vaccins worden wel de vaccins van de toekomst genoemd. Werken met DNA heeft belangrijke voordelen: het staat vast welk genetisch materiaal gebruikt is en het systeem is flexibel. Van geïnactiveerde virussen is echter al vaker aangetoond dat ze werkzaam zijn tegen deze familie van ziekteverwekkers. De ontwikkeling van het geïnactiveerde vaccin zou daarom weleens sneller kunnen gaan dan de ontwikkeling van het DNA-vaccin. Hoe dan ook is het goed om dit probleem van verschillende kanten aan te vliegen. Want je weet nooit welke obstakels er nog komen.”

Bron:

Rafael Larocca e.a. Vaccine protection against Zika virus from Brazil Nature, 28 juni 2016 (online), doi:10.1038/nature18952