Ziek door te veel prikkels

“De populariteit van tijdelijke contracten, dure huisvesting, een veelvoud aan mensen met wie je oppervlakkig verbonden bent en mee kunt vergelijken via sociale media, een 24/7-cylus aan wereldwijd nieuws.” Volgens Kees Smeets is ons leven er met de jaren alleen maar chaotischer op geworden. Smeets is universitair docent communicatiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Het is dan ook niet gek dat door al die extra zorgen en prikkels steeds meer mensen aangeven zich ‘overprikkeld’ te voelen.

“Een belangrijk aspect van overprikkeling is dat er een overgevoelige reactie is op prikkels uit de omgeving. Dat kan bijvoorbeeld licht of geluid zijn”, vertelt Tanja Nijboer. Zij is universitair hoofddocent psychologische functieleer aan de Universiteit Utrecht. Dat je even teveel prikkels binnenkrijgt is doodnormaal. Dat zal iedereen weleens ervaren. Maar als het chronisch wordt kan dit nare gevolgen hebben.

Op de lange termijn heeft een overprikkeld brein negatieve gevolgen voor je gezondheid. Denk aan hoofdpijn, vergeetachtigheid, misselijkheid, stress, concentratieproblemen en prikkelbaarheid. “Overprikkeling is niet per se een ziekte, maar kan wel ziektebevorderend werken”, vertelt Judith Homberg, hoogleraar medical neuroscience aan Radboud UMC. “Deze problemen treffen in de eerste plaats de persoon die ze ervaart, maar wanneer mensen hierdoor uitvallen treft het bijvoorbeeld ook de collega's.”

“Die constante stroom van prikkels verwerken we via onze zintuigen. Ons brein is een beetje lui en het verwerkt het liefst alleen belangrijke prikkels van gevaar en veranderingen. Maar dit mechanisme is niet voor iedereen hetzelfde”, vertelt Nijboer. Er is geen objectieve grens wanneer iemand overprikkeld raakt, net zoals sommigen het kouder hebben dan anderen. Dat is per persoon verschillend.

“Het geluid van een tikkende klok bijvoorbeeld, is in eerste instantie nieuwe informatie voor iedereen. Dat geluid dooft echter ook weer uit, omdat je eraan went. Het wordt gefilterd. Maar dat filter werkt niet bij iedereen even goed”, vervolgt Nijboer. “Sommigen blijven dus dat getik langer horen. En het is ook nog eens een vicieuze cirkel: je wordt moe van het verwerken van die prikkels waardoor je filter minder goed werkt, waardoor er weer meer prikkels binnenkomen, en ga zo maar door.”

Snelle, chaotische wereld

De belangrijkste factoren waardoor mensen steeds meer overprikkeld raken, zijn culturele veranderingen en technologische ontwikkelingen. We leven momenteel in een snelle en chaotische wereld. “Dit brengt veel druk en stress met zich mee, waardoor mensen vandaag de dag vaak aangeven overprikkeld te zijn”, aldus Smeets. Als we onze taken niet proberen te proppen in een kortere werkweek en meer parttime werken, dan zijn we thuis wel urenlang bezig met beelden van perfecte levens op social media. Aan zulke beelden kunnen we nooit voldoen en dat leidt tot stress en frustratie.

Natuurlijk kun je je telefoon opzij leggen, maar zo makkelijk is dat niet. Verslaving speelt hierbij een grote rol. Sociale apps zijn ingericht om je zolang mogelijk erop te houden. “Door de grote hoeveelheid informatie die we tegenwoordig op ons afkrijgen, worden er andere eisen gesteld aan onze hersenen dan zo’n tien à vijftien jaar geleden. Er is continu aanbod van prikkels en daardoor moeten we nu meer moeite doen om daar rust van te nemen”, aldus Nijboer.

“Technologische ontwikkelingen zoals e-mail, smartphones en zelfs huishoudelijke apparaten zouden er in theorie voor moeten hebben gezorgd dat we meer zouden kunnen doen in minder tijd.” Hier zit echter een paradox aan vast, volgens Smeets. In plaats van dat we deze technologie gebruiken voor dezelfde productiviteit in minder tijd, zijn we juist méér gaan doen. Daarnaast is communicatie nog nooit zo makkelijk geweest. “Die constante verbinding met anderen, zeker met de komst van sociale media, heeft geleid tot een vervaging van werk- en privétijd”, legt Smeets uit. Daarnaast zorgen diezelfde sociale media en andere digitale afleidingen voor verminderde concentratie en productiviteit op het werk.

Een momentje voor jezelf

“Wat wordt aangeraden is om zoveel mogelijk de prikkels te verdelen over de dag. Denk aan pauzes tussendoor waarbij je niet naar een scherm kijkt, niet sport et cetera”, zegt Nijboer. Een wandeling nemen, het liefst ergens rustig, is bijvoorbeeld de ideale pauze. “Maak afwegingen, plan hersteltijd in”, vervolgt Nijboer. Je kunt ook een noise-cancelling hoofdtelefoon gebruiken. Hier is Nijboer niet op tegen, maar belangrijk is dat je prikkels niet teveel gaat mijden. Daardoor kan je op de lange termijn juist overgevoeliger worden voor prikkels.

En je telefoon of computer dan? Die zijn niet meer weg te denken in de huidige samenleving. “Het gaat niet zozeer om technologie volledig vermijden, als dat überhaupt nog zou kunnen. Het gaat om bewuste keuzes maken over hoe we het gebruiken”, aldus Smeets.

Je apparatuur hoeft dus nog niet meteen de kliko in. Smeets geeft een voorbeeld van hoe we technologie juist als rustmiddel kunnen inzetten: kijken of luisteren naar ‘weak narratives’. Dat zijn trage verhalen op bijvoorbeeld Youtube of Spotify waarin weinig gebeurt. Deze helpen mensen even te vertragen in onze razendsnelle wereld. Het geeft mensen ruimte om te bezinnen en weloverwogen keuzes te maken. Smeets: “Dit sluit aan bij eerder onderzoek dat laat zien hoe technologie zoals de smartphone voor veel mensen ook als een soort speen kan fungeren. Het is een momentje voor jezelf.”