Zeven vragen over PFAS

In juni 2019 besloot de Nederlandse overheid tot een strenge norm voor het verplaatsen van grond die het schadelijke PFAS bevat. Het leidde tot onrust en boosheid, met name bij baggerbedrijven en in de bouwsector. Het afgraven, storten en afvoeren van grond is hier aan de orde van de dag, en door de nieuwe norm kwam een groot deel van de projecten stil te liggen. Op 1 december, nog geen half jaar na het instellen van de norm, werd deze alweer versoepeld.

Nu het vervuilde stof is neergedaald maakt NEMO Kennislink de balans op. Want wat was er aan de hand en hoe moet het nu verder? NEMO Kennislink beantwoordt de zeven meest prangende vragen, met dank aan Annemarie van Wezel, hoogleraar milieu-ecologie aan de Universiteit van Amsterdam en Jasper Griffioen, hoogleraar waterkwaliteitsbeheer aan de Universiteit Utrecht en TNO Geologische Dienst Nederland.

Waarom werd in juni de norm voor het verplaatsen van PFAS-bevattende grond dan op 0,1 microgram per kilo gezet?

De regels voor het verplaatsen van vervuilende stoffen in de bodem hangen niet alleen af van de schadelijke effecten die deze stoffen op de gezondheid hebben. Het is ook nodig dat de vervuiling zich zo min mogelijk verspreidt.

Om dit te bereiken is het land verdeeld in beheersgebieden, gebaseerd op de vraag waar de bodem voor gebruikt wordt. In een gebied met de functie ‘industrie’ mag de grond bijvoorbeeld vuiler zijn dan in een gebied met de functie ‘wonen’ of ‘natuur’. Het verplaatsen van grond van een gebied met een relatief vuile functie naar een gebied met een schonere functie is niet toegestaan – tenzij de hoeveelheid PFAS in de te verplaatsen grond onder de achtergrondwaarde ligt.

Voor het uitvoeren van die regels is kennis nodig. Je moet weten hoe vervuild de grond is die je verplaatst, maar ook hoe vervuild het gebied is waar je het heen brengt. Van de meeste soorten PFAS is echter niet of nauwelijks bekend hoeveel ervan in de grond zit.

De afgelopen jaren bleek de verspreiding van PFAS in de bodem veel groter te zijn dan eerder werd aangenomen. Dat leidde tot verwarring en ongerustheid bij bedrijven en de vraag om duidelijk landelijk beleid. De regering besloot toen tot de strengst mogelijke norm van 0,1 microgram per kilo (0,1 miljardste van de totale massa) – dat is de concentratie die je nog net kan meten.

En nu? Komen we ooit nog van de PFAS af?

Dat zou voorlopig wel eens tegen kunnen vallen. PFAS breekt nauwelijks af en de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het zich makkelijk verspreidt. Het bindt zich aan koolstof in klei en zand en sijpelt dan omlaag de bodem in, of het verdampt en regent elders weer uit. Zo stapelt het zich op in het milieu – in het water, de bodem, organismen, en uiteindelijk dus ook in ons zelf.

PFAS komt tegenwoordig overal op aarde voor, vooral op het noordelijk halfrond. Het zit zelfs in het ijs op de Noordpool. PFOA is tegenwoordig verboden. De industrie gebruikt nu een andere technologie, GenX. Daar komen echter ook schadelijke stoffen bij vrij. Die lijken op PFOA, maar hebben kleinere koolstofketens. Uiteindelijk heeft dat ons van de regen in de drup geholpen: met kleinere koolstofketens kan een stof zich makkelijker verplaatsen en verspreidt zich dus nog sneller door het milieu. Bovendien: Als PFAS in Nederland verboden wordt maar in China niet, kunnen de concentraties nog altijd blijven oplopen.

Kunnen we de bodem niet schoonmaken met bijvoorbeeld de bacterie Acidimicrobium bacterium A6 (zie kader) waarvan Amerikaanse onderzoekers onlangs aantoonden dat ze PFAS kunnen verteren?

Dat wordt lastig. De verbindingen in PFAS-stoffen zijn extreem sterk – dat maakt het materiaal ook zo populair om te gebruiken voor brandwerende kleding, anti-aanbaklagen en waterafstotende schoenen. Er bestaan wel manieren om het te verwijderen, zoals binden aan actieve koolstof, nanofiltratie of door het materiaal waar het in zit te onderwerpen aan geluids- of hittepulsen. Maar sommige van deze technieken werken vooralsnog alleen in het lab of zijn nogal inefficiënt. Het probleem is dat PFAS in zulke kleine hoeveelheden voorkomt, dat je het eerst moet concentreren om zo’n techniek goed te laten werken.

In de natuur heb je een paar schimmels die PFAS afbreken, en nu dus ook de Acidimicrobium bacterium A6. Het voordeel van bacteriën met een voorkeur voor PFAS, is dat ze het zelf wellicht opsporen. Volgens Peter Jaffé, de Amerikaan die het onderzoek naar de bacteriën leidde, komen de beestjes veel voor. En je kan ze een handje helpen door de omstandigheden in de bodem zo gunstig mogelijk voor ze te maken, mailt hij NEMO Kennislink. Bijvoorbeeld door voldoende ijzer toe te voegen aan de bodem.

Maar de snelheid waarmee de afbraak plaatsvindt valt bij de schimmels nogal tegen, en zou ook bij de bacterie wel eens te wensen over kunnen laten. Dat zie je bij meer projecten waarbij bacteriën zijn ingezet als vuilverwerker. Ze willen wel, maar de juiste randvoorwaarden ontbreken in de buitenwereld, en dan wordt het een nogal langdurig verhaal.