'Zet banlieues niet weg als broeinesten van jihadisme'

Waarom ging je het leven in een banlieue onderzoeken?

“In 2005 waren de banlieues veel in het nieuws. Toen vanwege de hevige rellen die er plaatsvonden. Je zag op televisie jongeren die er massaal auto’s, postkantoren, bibliotheken en andere zaken in de brand staken. Ik vond het vreemd dat ze dat deden in hun eigen wijk. Tegelijkertijd viel het me op dat er in de media vooral over de jongeren gepraat werd, maar dat ze zelf nauwelijks aan het woord kwamen. Hierdoor raakte ik nieuwsgierig naar hoe zij deze crisis zagen en besloot ik hier mijn scriptie over te schrijven. Tegen de tijd dat ik daar mee klaar was, had ik nog zoveel vragen en was ik inmiddels zo geïntrigeerd geraakt door het leven in de banlieue, dat ik mijn er ook mijn proefschrift over ging schrijven en er bovendien ging wonen. Ik wilde onderzoeken hoe de bewoners de etiketten die er op hun banlieue geplakt worden ervaren en hoe ze daarmee omgaan.”

Je sprak tijdens deze onderzoeken natuurlijk veel jongeren uit banlieues, waaronder uit La Courneuve. Dat is een beruchte wijk. Een aantal daders van de aanslagen in Parijs kwam daar bijvoorbeeld vandaan. Hoe ervaren de inwoners La Courneuve?

“Soms als best zwaar. Er heerst natuurlijk al tijden een hoge werkloosheid in de buurt, die jongeren nog eens extra hard treft. Daarnaast worstelen veel jongeren met de druk van negatieve stereotypes die van buitenaf op ze wordt opgeplakt. Tegelijkertijd is er ook druk van binnenuit. Bijvoorbeeld van leeftijdsgenoten op straat in de wijk zelf, om je op een bepaalde manier te gedragen: stoer doen, laten zien dat je voor niemand bang bent. Dat speelt overigens meer onder jongens dan onder meisjes, die laatsten vinden zulk gedrag meestal maar niks.”

Voor je proefschrift woonde je in totaal zeven maanden in de beruchte wijk 4000 Sud in banlieue La Courneuve. Hoe veilig is het daar?

“Ik heb me niet bedreigd gevoeld. Wel heb ik gezien dat jongeren soms een auto in brand staken, en ik zag ook de nodige drugsdeals. Maar de meeste tijd was het gewoon rustig op straat, saai soms. Mijn aanwezigheid viel natuurlijk wel op, jongens kwamen naar me toe om te checken of ik niet werkte voor de geheime dienst. Sommigen vroegen ook wel wat ik in hun wijk te zoeken had, maar anderen waren juist heel erg hulpvaardig en boden me aan de wijk te laten zien. Er wonen natuurlijk ook heel veel verschillende mensen in zo’n wijk. Het is absoluut geen homogene groep! Zo wonen er in heel La Courneuve bijna veertigduizend mensen met maar liefst honderd verschillende nationaliteiten.”

In je proefschrift stel je dat het te kort door de bocht is om de banlieues neer te zetten als ‘broeinesten van het jihadisme’. Toch kwam een groot deel van de daders van de aanslagen in Parijs uit de banlieues.

“Dat klopt. Het is ook niet zo dat het jihadisme er afwezig is. Mijn punt is dat het niet exclusief verbonden is aan de banlieue. Op basis van de profielen van de daders zie je dat ze deels uit de Franse voorsteden komen, maar deels ook niet. Net als bij de aanslagen op Charlie Hebdo. De twee belangrijkste daders (de Kouachi-broers) radicaliseerden in een netwerk in het centrum van de stad. Het is te onnauwkeurig om te zeggen dat een bepaalde wijk bij uitstek een broedplaats is voor jihadisme. ‘De banlieue’ is ook een enorm breed begrip: letterlijk betekent het gewoon buitenwijk. Officieel is het rijke Versailles ook een banlieue, bijvoorbeeld, en ook in banlieues met een slechte naam heb je prima plekken.”

“Bovendien gaat het bij het jihadisme om een heel andere vorm van geweld. Het is veel minder lokaal verankerd dan de autobranden bijvoorbeeld. Het wordt georganiseerd in internationale netwerken, die ook deels online zijn. Daders duiken de ene keer hier op en dan weer daar. Ook zijn er hoger opgeleiden die radicaliseren en jongeren die op andere plekken wonen. We moeten onszelf complexere vragen stellen. Ik ontken niet dat er grote problemen zijn in sommige voorsteden, maar die leiden niet automatisch tot radicalisering. Daarbij heeft banlieues bombarderen tot broedplaatsen van jihadisme een enorme impact op iedereen die in die wijk woont, inclusief zij die niets met radicalisering te maken hebben, maar er nu wel op worden aangekeken.”

Nog even over stigmatisering gesproken. In je proefschrift schijf je dat veel jongeren hun leven indelen in een binnenwereld en buitenwereld. Hoe werkt dat precies?

“Aan de ene kant identificeren veel jongeren, en jongens in het bijzonder, zich sterk met hun wijk en de straatcultuur die daar heerst. Ze zijn trots op hun wijk en willen er graag meetellen. Zo dragen sommigen T-shirts met de postcode van hun wijk erop. Maar eenmaal buiten de wijk weten ze ook dat diezelfde postcode snel tegen je werkt, omdat veel Parijzenaars denken dat de wijk alleen maar ‘tuig’ herbergt. Binnen de wijk is het misschien stoer, buiten de wijk betekent het vaak uitsluiting.”