Zes vragen over de hitte in Siberië

Ernstige zorgen? Wat zijn dan de problemen die ontstaan door de opwarming in Siberië?

Het meest ingrijpende gevolg van de opwarming is dat de permafrost ontdooit. In grote delen van Siberië is het normaal gesproken zo koud dat de ondergrond er continu bevroren is – dat is de letterlijke betekenis van permafrost. Maar de laatste jaren is de temperatuur zo hoog dat de ondergrond ontdooit. Hierdoor verliest de grond zijn stevigheid, waardoor gebouwen maar ook bossen verzakken of instorten. En er komen door de dooi broeikasgassen vrij uit de bodem.

Kan men die huizen dan niet gewoon funderen? Dat doen we in Nederland toch ook?

Dat heeft men gedaan, maar de huidige klimaatverandering zorgt voor een snellere dooi dan waar deze funderingen op ontworpen zijn. De gevolgen hangen af van het soort ondergrond. Veel steden in Siberië zijn op dikke pakketten bevroren rivierafzettingen gebouwd. Die bevatten vaak heel veel ijs, soms zelfs tot 90 procent, en tot op tientallen meters diepte. Als dat ontdooit is de kans op verzakkingen groot. Zo’n 70 procent van alle infrastructuur op permafrost in Rusland ligt op zulke ijsrijke permafrost.

In 2017 voorspelde een groep Russische en Amerikaanse aardwetenschappers in het vakblad Geographical Review dat steden aan de rand van het permafrostgebied hierdoor vanaf 2020 in de problemen gaan komen, en steden in koudere delen van het gebied vanaf 2040.

En het gaat niet alleen om gebouwen. Ook 45 procent van de gas- en oliepijpleidingen ligt in ijsrijk permafrostgebied. Die raken beschadigd nu het dooit, en dan krijg je lekkages – zoals bij het recente ongeluk bij Norilsk, toen een grote hoeveelheid diesel de rivier in stroomde.

Hoeveel broeikasgas komt vrij als de permafrost ontdooit?

In de komende eeuw zal de hoeveelheid broeikasgas uit ontdooide permafrost een tiende tot een kwart bedragen van de totale uitstoot door het gebruik van fossiele brandstoffen, noteerde NEMO Kennislink 5 jaar geleden op gezag van aardwetenschapper Jorien Vonk. In de bevroren bodems zitten plantenresten die dankzij de vorst beschermd zijn tegen verrotting – net als de groenten in je diepvries. Als de permafrost ontdooit vergaat dit materiaal alsnog, en daarbij komen de broeikasgassen CO₂, methaan en lachgas vrij.

Om hoeveel het gaat is echter lastig in te schatten, zegt Van Huissteden. De afbraak van organische stof in de bodem, door bacteriën, kan je op basis van metingen modelleren. Maar ook op grotere diepte, onder de dooimeren, vinden processen plaats waarbij methaan vrijkomt. Daarvan hebben we te weinig te gegevens om er met modellen iets zinnigs over te zeggen.

Daarnaast komt er ook nog methaan vrij uit ondiepe gasreservoirs in de permafrost. Dat zijn aardlagen die gas of gashydraat bevatten, op dieptes van minder dan 100 meter. Gashydraat is een mix van gas en water, maar dan in vaste vorm – het lijkt op ijs, maar je kan het in brand steken. Als de temperatuur stijgt, verliezen deze gashydraten hun stabiliteit, en kan het gas met een ontploffing vrijkomen. In West-Siberië zijn veel kraters ontdekt die aan zulke ontploffingen zijn toegeschreven.

“En ten slotte is er ook nog de methaan die vrijkomt door de instabiele bodem waar we het net over hadden”, zegt Van Huissteden, “namelijk door lekkages aan de gaspijpleidingen.” Langs het West-Siberische pijplijnnetwerk wordt 21 procent van de lekkages veroorzaakt door ontdooiende permafrost.

Is de opwarming die we nu zien een opmaat voor de toekomst?

Ja. Volgens het vorige IPCC-rapport kan het Arctisch gebied op sommige locaties tot zo’n 8 graden gemiddeld over het jaar opwarmen als de wereldwijde opwarming 2 graden bedraagt – en we hebben die 2 graden wereldwijde opwarming nog niet bereikt. Wanneer het volgende warmterecord zich aandient valt echter niet te zeggen, door de onvoorspelbaarheid van het weer en de natuurlijke fluctuaties in het klimaat.