Wereldwijd zijn er steeds minder natuurbranden

Het bosbrandennieuws hield de afgelopen weken maar niet op. Eerst was er de enorme brand die Portugal teisterde, met ruim zestig doden tot gevolg. Daarna volgde er een in Zuid-Spanje, waarbij zo’n tweeduizend mensen geëvacueerd moesten worden. Nog dichterbij stond intussen een veengebied bij het Brabantse Liessel in lichterlaaie. De vraag die hierbij telkens weer gesteld werd: krijgen we steeds vaker met dit soort branden te maken?

Dat ligt er aan in welk gebied je bent, blijkt nu uit twee nieuwe wetenschappelijke artikelen, die toevallig allebei deze week verschenen.

Taiga of savanne

In de naaldbossen van Noord-Canada en Alaska breekt vaker brand uit dan vroeger, schreven klimaatwetenschappers dinsdag in het vakblad Nature Climate Change. “Meer dan negentig procent van de branden in dit gebied wordt veroorzaakt door de bliksem”, vertelt hoofdauteur Sander Veraverbeke van de Vrije Universiteit Amsterdam, “en met de opwarming van de aarde neemt de hoeveelheid onweer en dus ook bliksemschichten toe.”

In de savannes en tropische bossen is dit anders. Hier wordt het overgrote merendeel van de branden veroorzaakt door de mens. Die steekt natuur in brand om bosgebied in landbouwgebied te veranderen, of om savannes vruchtbaar en toegankelijk te houden. Nu het landgebruik verandert neemt de hoeveelheid branden in deze gebieden juist af, schrijven klimaatonderzoekers vandaag in Science.

Omdat de meeste branden plaatsvinden in de savannes, drukt de afname van branden in deze regio een grote stempel op het totaal. Wereldwijd is het landoppervlak dat afbrandde in de periode van 1998 tot 2015 met ongeveer 25 procent afgenomen, concludeerden de wetenschappers uit een analyse van satellietbeelden uit die periode. Het areaal dat jaarlijks aan de vlammen ten prooi valt is daarmee zo’n 1,2 miljoen vierkante kilometer kleiner geworden – een oppervlakte waar Nederland 30 keer in past.

Nomaden

“In savannes is het gebruik van vuur sterk verbonden aan de traditionele, semi-nomadische leefstijl”, vertelt NASA-onderzoeker Niels Andela, die het _Science_-onderzoek leidde. Mensen brandden regelmatig stukken land af, om het vruchtbaar en toegankelijk te maken. In de loop der tijd vestigden steeds meer mensen zich echter in vaste nederzettingen. “En als je eenmaal geïnvesteerd hebt in huizen en gewassen, dan wil je geen brand meer”, zegt Andela.

Daarnaast is er tegenwoordig meer vee, dat het meest brandbare gras op eet. En mocht er toch een brand uitbreken, dan zorgt het gefragmenteerde landschap van de savannes er voor dat het zich minder ver verspreidt dan voorheen.

Ook in de tropische bossen van Zuid-Amerika nam het aantal branden sterk af, zegt Andela. Met name in Brazilië is de ontbossing sterk afgenomen, waarbij bomen en struiken worden omgehakt en verbrand om land vrij te maken voor de landbouw.

Bliksem

In de naaldbossen in het hoge noorden, waar de mens zich nauwelijks mee bemoeit, is het aantal branden vooral afhankelijk van het klimaat. Hier komen dan ook juist steeds meer bosbranden voor, bleek uit gegevens over bliksem, bosbranden, klimaat en vegetatie, die verzameld werden met behulp van satellietbeelden en een netwerk van bliksemdetectoren aan de grond.

De hoeveelheid bosbranden door een blikseminslag is in Canada en Alaska is sinds 1975 met twee tot vijf procent per jaar gestegen, en de verwachting is dat die trend zich doorzet. Bovendien kruipen de branden steeds verder naar het noorden. “Richting de toendra”, zegt Veraverbeke, “waar grote delen van de bodem nu nog permanent bevroren zijn.”

Gevolgen voor het klimaat

Als de noordelijke bosbranden de toendra bereiken en de bevroren bodem (permafrost) daar ontdooit, kunnen er broeikasgassen ontsnappen. In de permafrost zit vooral veel methaan opgesloten, een broeikasgas dat sterker is dan CO₂. “En dan kan je een kettingreactie tegemoet zien”, zegt Veraverbeke. “De broeikasgassen uit de permafrost dragen bij aan de opwarming, de opwarming veroorzaakt extra onweer, en het onweer leidt weer tot nog meer bosbranden.”

Hoe de afname van branden rond de evenaar het klimaat beïnvloedt is lastiger vast te stellen. Minder brand betekent weliswaar minder CO₂-uitstoot, maar waar brand geweest is zullen weer nieuwe planten gaan groeien die juist CO₂ opnemen. Bovendien levert minder brand ook minder roetdeeltjes op, die het zonlicht reflecteren en daarmee de opwarming van de aarde temperen.

De meeste klimaatmodellen houden geen rekening met landbeheer, vertelt Guido van der Werf, klimaatwetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam, die aan de wereldwijde studie meewerkte. “Daarin voorspelt men de hoeveelheid natuurbranden doorgaans alleen op basis van het klimaat.” In de noordelijke naaldbossen zal dat ook de beste aanpak zijn, denkt hij. “Maar wij laten zien dat in de tropen de menselijk invloed een belangrijkere factor is.”