'Weekendeffect' van tafel

‘De onwil van specialisten om in het weekend te werken kost zesduizend Britten per jaar het leven’, verklaarde Jeremy Hunt, de Britse minister van Volksgezondheid, vorig jaar op een persconferentie. Daarom wilde hij de arbeidscontracten in de zorg aanpassen, zodat specialisten weekenddiensten niet langer kunnen weigeren.

Hij beriep zich daarbij op het ‘weekendeffect’: al in 2012 lieten diverse studies zien dat er bij opname in het weekend vaker patiënten overlijden dan bij opname doordeweeks. Volgens Hunt is onderbezetting van de ziekenhuizen in het weekend de oorzaak. Het weekendeffect bestaat ook in Nederland, en ‘onderbezetting’ als verklaring is ook hier gemeengoed geworden.

Maar nieuw onderzoek laat nu zien dat er van alles schort aan de registratie van patiënten. Daardoor werd verhuld dat patiënten gemiddeld ernstiger ziek zijn als ze in het weekend binnenkomen dan doordeweeks. Het oorspronkelijke onderzoek uit 2012 waarschuwde daar al voor.

Misleidende claim

Het vakblad Britisch Medical Journal (BMJ) was destijds zo woest over Hunts aantijgingen dat de hoofdredacteur er een brandbrief over aan de minister schreef. Alle onderzoeken spraken van ‘meerdere oorzaken’, waarvan ontbrekende data er één was. De claim dat de zesduizend extra doden in het weekend te voorkomen waren geweest, noemt BMJ dan ook misleidend. De hoog opgelopen discussie leidde tot nader onderzoek, dat nu in onder meer BMJ en The Lancet gepubliceerd is.

Cassie Aldridge (University of Birmingham) vroeg specialisten naar hun eigen ervaringen. Wanneer draaien zij diensten en hoeveel tijd kunnen zij dan aan hun patiënten besteden? Daarbij vergeleek ze de woensdag (de dag waarop over het algemeen de minste sterfgevallen geregistreerd worden) met de zondag (de dag waarop in veel ziekenhuizen de meeste sterfgevallen voorkomen). Bijna de helft van de ondervraagden (42 procent) gaf aan weleens een dienst op woensdag te draaien, tegen 11 procent op zondag. Specialisten die op zondag werken, nemen wel meer tijd voor hun patiënten, gemiddeld 5,74 uur tegen 3,97 uur op woensdag. “Politici moeten voorzichtig zijn. Het weekendeffect is zeker niet alleen toe te schrijven aan verschillen in de personeelssamenstelling”, schrijft Aldrigde in haar conclusie.

Eenvoudige ingreep

Linxin Li en Peter Rothwell (University of Oxford) deden onderzoek naar de opname van patiënten met een beroerte. Inderdaad zagen zij in eerste instantie een grotere kans op overlijden bij binnenbrengen in het weekend. Bij een beroerte vergroot goede, specialistische zorg de kans op overleving aanzienlijk. Het is dus verleidelijk om te concluderen dat gebrek aan die zorg de oorzaak is voor het stijgen van de sterfte.

Maar Li en Rothwell ontdekten nog iets anders. In het weekend worden alleen patiënten binnengebracht die op dat moment een beroerte hebben. Doordeweeks komen er ook veel patiënten op controle of voor een eenvoudige ingreep na een beroerte. Deze mensen hebben – vanzelfsprekend – een kleinere kans om dood te gaan. Maar in de ziekenhuisadministratie worden ze allemaal geschaard onder het kopje ‘beroerte’. Zodra Li en Rothwell alleen naar de daadwerkelijke beroertes keken, verdween het weekendeffect op slag.