Wat heeft 2019 voor ons in petto?

Vorig jaar, precies rond deze tijd, vroegen we onze redacteuren voor het eerst: ‘Welke grote doorbraken verwacht je op je eigen vakgebied voor het komende jaar?’ NEMO Kennislinkredacteur Roel van der Heijden sprak voor 2018 de wens uit om voor het eerst een supergroot zwart gat als Sagittarius A* recht in de ogen te kunnen kijken. En ondanks dat het allereerste beeld van een zwart gat toch nog even op zich laat wachten, hebben astronomen al het een en ander ontdekt over Sagittarius A*.

NEMO Kennislinkredacteur Anne van Kessel was er – achteraf terecht – van overtuigd dat we in 2018 nog meer zouden gaan horen van gentherapie en de inzet van CRISPR-Cas. Maar dat uiteindelijk september 2018 al de eerste genetisch gemodificeerde mensen geboren zouden worden, had zelfs zij waarschijnlijk niet durven voorspellen.

Ook dit jaar vroegen we onze redacteuren wat zij voor 2019 verwachten binnen hun vakgebied.

Een bezoekje aan de Kuipergordel

Hoe kun je het jaar beter beginnen dan met het bezoek aan een ijzige brok gesteente in de buitendelen van ons zonnestelsel? De New Horizons-sonde, bekend van het eerste bezoek aan dwergplaneet Pluto in 2015, vliegt op 1 januari van het nieuwe jaar dicht langs Ultima Thule, een pakweg dertig kilometer groot stuk steen en ijs in de zogenoemde Kuipergordel.

Deze gordel, die de naam draagt van de van oorsprong Nederlandse astronoom Gerard Kuiper, bestaat uit miljarden ijzige rotsblokken die waarschijnlijk sinds het ontstaan van het zonnestelsel nauwelijks zijn veranderd. New Horizons is de eerste missie die objecten in deze regio bezoekt, en zal onder andere metingen doen aan de samenstelling van deze ‘bouwstenen van het zonnestelsel’. NEMO Kennislinkredacteur Roel van der Heijden verwacht veel van deze missie het komende jaar.

De elementen op onze aarde zijn niet oneindig voorradig. We gebruiken steeds meer elementen zoals platina en neodymium, bijvoorbeeld voor in onze elektronische apparaten en krachtige magneten. Als we die apparaten vervolgens op de vuilnishoop gooien of vervangen door een nieuwer model, is het lang niet altijd mogelijk om deze schaarse elementen daar weer uit te halen om ze opnieuw te gebruiken.

NEMO Kennislinkredacteur Renée Moezelaar hoopt dat steeds meer mensen de waarde van deze elementen gaan beseffen, en dat de kleinere (en hopelijk ook grotere) initiatieven om dit soort materialen te recyclen zich in 2019 flink uitbreiden.

Gedachtelezen en biomaterialen

NEMO Kennislinkredacteur Mariska van Sprundel verwacht dat we in 2019 meer gaan horen over zowel initiatieven om hersenactiviteit uit te lezen, als over methoden om het brein te stimuleren. Oftewel ‘mind reading’ en ‘mind writing’, zoals de directeur van het Nederlands Herseninstituut Pieter Roelfsema het in juli verwoordde in het vakblad Trends in Cognitive Sciences. Het is nu al mogelijk om met behulp van hersenactiviteit kunstmatige ledematen aan te sturen.

Stimulatie van de hersenen met stroom gebeurt ook al, bijvoorbeeld om de ziekte van Parkinson te behandelen. De verwachting is echter dat we zulke technieken steeds meer gaan gebruiken voor mensverbetering. Mensen zonder ADHD gebruiken Ritalin nu al als breindoping. En met hersenmedicatie kan je angstige herinneringen uitgummen en zo het geheugen manipuleren, liet onderzoek van de Radboud Universiteit in Nijmegen recent zien bij ratten. Nieuwe neurotechnologieën komen snel onze kant op!

Wellicht dat nieuwe materialen daar ook een belangrijke rol in gaan spelen. Biomaterialen die kunnen interacteren met levende cellen bijvoorbeeld, want daar zullen we volgens NEMO Kennislinkredacteur Esther Thole in 2019 veel van gaan zien. Daarbij kan je denken aan materialen die in staat zijn om beschadigd weefsel te herstellen door de groei en ontwikkeling van nieuwe, gezonde cellen te stimuleren.

Maar er zijn ook biomaterialen op komst die de opname van virussen kunnen verhinderen of die de beweeglijkheid van kankercellen tegengaan waardoor uitzaaiingen worden voorkomen. Dit zullen nog vooral resultaten uit labonderzoek zijn, maar die laten ongetwijfeld zien dat het veranderen van de omgeving waarin levende cellen opereren cruciaal kan zijn om schade te herstellen, infecties te verhinderen en ziekten te behandelen.

Kunstmatige intelligentie en sociale data

NEMO Kennislinkredacteur Mathilde Jansen signaleerde vorig jaar al dat ook in de geesteswetenschappen onderzoekers steeds meer gebruik maken van grote hoeveelheden gedigitaliseerde data. Ook voor komend jaar verwacht zij dat deze trend zal doorzetten. Enerzijds maken geesteswetenschappers steeds vaker gebruik van ‘big data’, anderzijds zijn inzichten uit de geesteswetenschappen belangrijk om de razendsnelle ontwikkelingen in Artificiële Intelligentie (AI) in goede banen te leiden.

NEMO Kennislinkredacteur Marloes van Amerom denkt dat sociale wetenschappers zich steeds meer zullen storten op de toenemende sociaal-economische ongelijkheid in westerse landen, en de manieren om dat fenomeen zoveel mogelijk te verhelpen. Allereerst omdat protesten als die van de ‘gele hesjes’ voor een deel gemotiveerd zijn door gevoelens van achterstelling en woede naar een elite toe die wel goed voor zichzelf zorgt. Daarbij laat onderzoek zien dat in veel westerse landen de kloof tussen arm en rijk snel groeit. Oók in Nederland.

Daarbij gaat het overigens niet zozeer om klasse-ongelijkheid als wel ‘opleidingsongelijkheid’: er zijn steeds meer sociaal-economische verschillen tussen laag- en hoogopgeleiden. Ook is het voor het eerst in lange tijd zo dat jongeren waarschijnlijk niet hun ouders voorbij zullen streven qua inkomen, maar juist armer zullen zijn. Hoe groter de sociaal-economische kloof tussen rijk en arm in de samenleving, hoe groter de kans op conflict. Om die reden hoopt Marloes stiekem ook dat haar voorspelling dat wetenschappers zich hierover gaan buigen uitkomt: zodat met de wetenschap als stok achter de deur het tij nog op tijd kan keren.