Wat Bonaire ons leert over samen besturen

Kleine eilanden kunnen je veel leren over bestuur. Als iedereen elkaar kent, is het soms best lastig om ook samen te besturen. Maar hoe werkt dat precies in de praktijk? Om daar achter te komen stap ik uit het theoriekader en het beleidsjargon, en neem ik je mee het veld in, naar Bonaire. Daar deed ik in april–mei mijn eerste dataverzameling. Mijn centrale vraag bleef hetzelfde: hoe ontstaat publieke waarde op kleine eilanden, en welke rol spelen overheid en maatschappelijke organisaties daarin? Maar het antwoord kreeg kleur en textuur doordat ik er middenin stond: in kantoren en buurthuizen, langs parades, aan keukentafels en onder een knaloranje lucht bij zonsondergang.

Anonieme deelnemers

Ik voerde meer dan vijftien interviews met organisaties uit drie sectoren; gezondheid, sociaal en cultureel. Ik voerde de dataverzameling tweetalig uit, in het Nederlands en Papiamentu. En omdat ik niet wilde dat mensen uit mijn data kunnen herleiden wie wat heeft verteld, was ik vanaf het begin helder over anonimiteit en citaatgebruik naar de deelnemers. Hun voorbeelden voegde ik samengevoegd of ik anonimiseerde ze om herleidbaarheid in een kleine populatie te vermijden.

Zo vertelde een zorgorganisatie over beperkte capaciteit en afhankelijkheid van specialisten uit Europees Nederland. Een sociale stichting benadrukte hoe vrijwilligers vaak structurele gaten opvullen waar formele instanties tekortschieten. En in de culturele sector kwam regelmatig de zorg naar voren dat jongere generaties minder betrokken zijn bij het doorgeven van tradities. Door zulke verhalen te bundelen tot thema’s in plaats van losse citaten, wordt zichtbaar wat er breed speelt zonder dat individuele stemmen herkenbaar zijn.

Prettige stiltes

Bonaire voelt anders dan thuis. In vergelijking met Aruba is het groter, maar minder dichtbevolkt, minder druk, met weinig verkeer. Dat heeft invloed op onderzoek: gesprekken mogen uitrollen, stiltes zijn niet ongemakkelijk, en de rust doet iets goeds met je concentratie. Je hoort niet alleen wat er wordt gezegd, maar ook hoe en waarom—de context, de verhoudingen, de blik die net even wegdraait als een gevoelig onderwerp valt.

Op Bonaire werd de context vooral zichtbaar op drie manieren: afhankelijkheid van extern beleid en schaarse specialistische capaciteit, toegankelijkheid van voorzieningen die in de praktijk drempels kennen (wachttijd, afstand, procedures), en taal als sleutel voor vertrouwen en begrip (Papiamentu/Nederlands/Engels/Spaans). Deze drie factoren bepalen samen wie kan deelnemen, wie profiteert en hoe snel publieke waarde daadwerkelijk voelbaar wordt.

Dansen

Mijn veldwerk was niet alleen luisteren en noteren; het was ook meedoen en meemaken. Tijdens Dia di Rincon, de grootste culturele manifestatie van het eiland en de dag waarop de bewoners van Rincon hun cultuur, tradities en geschiedenis vieren, stond ik tussen de parades en festiviteiten, danste simadan met locals en voelde de warmte die iedereen beschrijft: de muziek, het ritme, de prachtige kleding. Zulke momenten zijn geen decor. Ze vormen het sociale weefsel waar beleid en praktijk zich doorheen vlechten. Je ziet wie organiseert, wie draagt, wie verbindt, en dat helpt om uitspraken uit interviews beter te duiden.

In Rincon bezocht ik ook The Cadushy Distillery. Daar maken ze likeuren van de lokale cadushi-cactus. Ik deed de rondleiding, leerde hoe de cactus wordt verwerkt, keek mee in het distillatieproces en proefde verschillende producten. Het is een plek waar verhalen, vakmanschap en identiteit samenkomen, een tastbare illustratie van hoe cultuur en economie zich op het eiland verweven.

Toerisme

Buiten het interviewcircuit zocht ik context. Ik stond bij 1000 Steps en Salt Pier, keek uit over het Gotomeer met de flamingo’s, liep langs de Slave Huts en Fort Oranje, en zat op Plasa Machi Mimi en Seru Largu. Op die plekken zie je hoe erfgoed niet alleen verleden is maar ook beleid in het nu (behoud, gebruik, betekenis); hoe leefbaarheid samenvalt met bereikbaarheid en onderhoud van publieke ruimte; en hoe drukte en rust de spanning tussen economie en ecologie voelbaar maken. Ik at lokaal; galinja kora bij de toko, een ijskoude awa’i lamoenchi, en liet zonsondergangen mijn reset zijn. Die ritmes houden veldwerk gezond: ze zorgen voor aandacht, aanwezigheid en ruimte om zorgvuldig te werken.

Tijdens mijn veldwerk heb ik ook een dag meegeholpen bij de Voedselbank op Bonaire. Het was een bewuste pauze van interviews en analyseren: handen uit de mouwen, luisteren met aandacht. Van dichtbij zag ik hoe afhankelijkheid (van donaties en aanvoer van buiten het eiland), toegankelijkheid (openingstijden, vervoer, wachttijden, formulieren) en taal (Papiamentu, Nederlands, Engels) het dagelijks leven mede bepalen. Het deed me beseffen dat mijn PhD niet alleen een academisch project is, maar ook gaat over maatschappelijke waarde en wederkerigheid.

Vrijwilligerswerk

Daarnaast nam ik deel aan Freedom Meals, georganiseerd door BONAI (Bonaire Archaeological Institute). We deelden eten en verhalen, en gingen in gesprek over wat vrijheid betekent; persoonlijk, als gemeenschap en als volk. Die avond maakte voelbaar hoe geschiedenis, identiteit en alledaagse keuzes samenkomen in kleine, gedeelde ruimtes. Ik ontmoette veel NGO’s, kon mijn onderzoek in begrijpelijke taal toelichten en legde eerste contacten voor co-analyse en terugkoppeling.

Deze ervaringen zijn geen bijzaak: ze zijn onderdeel van mijn methode én persoonlijk verrijkend. Door mee te doen, te geven en te luisteren, blijf ik dicht bij de praktijk en scherper in mijn analyse.

Inzichten delen

Deze eerste ronde leerde ik drie dingen over veldwerk. Eén: vertrouwen is een methode. Transparant zijn tijdens je onderzoek over doel, aanpak en terugkoppeling is geen formaliteit. Het is de basis waarop mensen iets met je durven te delen. Twee: taal is zorg. Door je sleutelbegrippen steeds in het Nederlands en Papiamentu te toetsen, vang je nuance die anders verdwijnt. Drie: verantwoordelijkheid stopt niet bij de recorder. In kleine populaties voelt ‘data’ niet abstract. Daarom moet je als wetenschapper ook iets teruggeven aan de gemeenschap, zodat de organisaties die meewerken er ook iets aan hebben. Er moet dus ook een hele praktische terugkoppeling zijn die kort, toegankelijk en bruikbaar voor de organisaties is.

Bonaire heeft me geleerd dat je op kleine eilanden niet alleen informatie ophaalt; je werkt mét een gemeenschap. Dat vraagt aanwezigheid, aandacht en wederkerigheid. Met dat kompas ga ik verder, mijn analyse scherper maken, thema’s verdiepen, en in de volgende rondes ook co-analyse en terugkoppeling plannen zodat inzichten terugvloeien naar wie ze mede mogelijk maakt.

Bonaire, we zijn nog lang niet uitgepraat, ik kom snel terug voor de volgende rondes van mijn dataverzameling. Maar nu eerst even terug naar Aruba.