Walvis met tanden slurpte zijn voedsel naar binnen.

De voorganger van de baleinwalvis had tanden, maar slurpte toch zijn prooi naar binnen. Daarbij kwamen ook zand en kiezelstenen mee. Paleontologen concluderen dit uit onderzoek aan het gebit van een fossiele walvis van 36,4 miljoen jaar oud. Het is de vroegste baleinwalvis ooit gevonden.

12 mei 2017

De vroege voorganger van de baleinwalvis had nog gewoon tanden. Toch kreeg hij een groot deel van zijn voedsel binnen door het op te zuigen. Dat is een van de conclusies die een groep paleontologen kon trekken uit de vondst van een fossiele walvis in Peru.

Het dier leefde hier 36,4 miljoen jaar geleden, blijkt uit de aardlagen waarin hij gevonden is. Daarmee is het de oudste voorouder van de baleinwalvis ooit aangetroffen. Hij (of zij, dat weet men niet) had zelfs nog een soort achterpoten, al waren deze sterk verkort en als poten onbruikbaar.

Gisteren werd de vondst gepresenteerd in het vakblad Current Biology.

Basilosauriërs?

Sauriërs zijn reptielen – denk maar aan de dino’s. Toch stammen walvissen niet van reptielen af. Na de eerste Basilosaurus-vondsten dacht men dat het om een reuzenreptiel ging. Pas later bleek het een grote walvis te zijn. Toen had het dier zijn naam echter al gekregen, en hoewel die dus niet klopt is hij nooit gewijzigd.

Evolutie

De evolutie van de walvis is bijzonder. Het zeezoogdier stamt af van hoefdieren die in het vroege Eoceen, ruim 50 miljoen jaar geleden, nog gewoon op land rondliepen (Pakicetiden ). Langzaam maar zeker verplaatste het leefgebied van deze dieren zich naar het water, tot ze zo’n 38 miljoen jaar geleden waren geëvolueerd tot Basilosauriërs. Deze oerwalvissen splitsten zich uiteindelijk op in tandwalvissen zoals de dolfijnen, en baleinwalvissen (Mysticeti), zoals de bultrug en de blauwe vinvis.

“Er is pas één keer eerder een Mysticete uit hetzelfde tijdperk (het Laat Eoceen) gevonden”, vertelt paleontoloog Olivier Lambert van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, die hoofdauteur van het artikel is. De vorige was van ongeveer 34 miljoen jaar geleden, en werd gevonden op Antarctica. Dat het dier achterpoten had, was een verassing. Tot nu toe dacht men dat de walvissen hun achterpoten al eerder in de evolutie waren kwijtgeraakt, toen het nog Basilosauriërs waren.

Het team paleontologen, bezig met het opgraven van het skelet van de Mystacodon selenensis, in Media Luna in het Pico bekken in Peru. — Het team paleontologen, bezig met het opgraven van het skelet van de *Mystacodon selenensis*, in Media Luna in het Pisco-bekken in Peru.
Giovanni Bianucci

Baleinen

De baleinwalvissen van nu hebben geen tanden maar baleinen: lange repen van het eiwit keratine, met de structuur van een flexibele kam. Hiermee filteren ze enorme hoeveelheden plankton, schelpdiertjes, kleine vissen en garnalen uit het water. De fossiele walvis uit Peru was nog niet zo ver. Hij had wel tanden, zagen de paleontologen, maar er was een belangrijk verschil met zijn voorgangers: het gebit van de Peruaanse walvis vertoonde slijtsporen die erop duidden dat het dier zijn prooi naar binnen zoog. Met de prooi kwamen waarschijnlijk zand en kiezels mee, waardoor de bovenkant van de tanden geleidelijk afsleet. Gebitten van Basilosauriërs vertonen juist slijtage aan de zijkanten van de tanden. Zij beten hun grote prooi dan ook in stukken.

De Peruaanse walvis representeert de overgangsfase tussen de Basilosauriërs met tanden en de walvissen met baleinen, denken de onderzoekers dan ook. Ze doopten de nieuwe walvissoort de Mystacodon – hetgeen zoiets als ‘getande baleinwalvis’ betekent.

Botten

Het zou goed kunnen dat de walvissen de zeebodem afspeurden naar prooien. De onderzoekers hopen dat dit duidelijker wordt als ze de botten nader onderzocht hebben. Dieren die dichtbij de zeebodem leven hebben vaak zware, compacte botten, waarmee ze makkelijker op grote diepte kunnen blijven. “Met een zwaarder skelet kunnen walvissen dichter bij de bodem blijven met minder inspanningen”, zegt Lambert. Het zou meteen verklaren waarom de beesten zand en grind met de prooi mee naar binnen slurpten.

Bron

Lambert e.a.:Earliest Mysticete from the Late Eocene of Peru sheds new light on the origin of Baleen Whales, Current Biology (2017), doi:10.1016/j.cub.2017.04.026