Tupac Shakur onderzocht door rapper en onderzoeker Steven Gilbers over hiphop taalwetenschap en klank

Steven Gilbers rapt en doet bijzonder taalwetenschappelijk onderzoek. Over Tupac Shakur, de duur van klinkers in milliseconden, hiphopvetes, en wat dat allemaal met elkaar te maken heeft.

21 april 2015

Het is een zaterdagmiddag in de allerlaatste parallelle sessie van een taalkundige conferentie. De jonge Steven Gilbers (23) leidt de aanwezigen in het Engels met glad Amerikaans accent door een perfect getimede en samenhangende powerpoint over zijn masterscriptie. In deze origineelste twintig minuten van de dag frist mijn vermoeide brein weer op. Ik leer onder andere dat African American English niet één homogene taalvariëteit is, wie Tupac Shakur (alias 2Pac) eigenlijk was en hoe hij aan zijn einde kwam, en hoe je dit alles kunt combineren in onderzoek van bijzondere wetenschappelijke kwaliteit.

Steven Gilbers maakt hiphopmuziek én doet er onderzoek naar aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Rick Slagter

Hiphop en taalwetenschap

Een paar weken later spreek ik nog eens met hem af. De op YouTube en andere websites vooral als rapper en spoken word artist voorkomende ‘Stieven Ghilbers’ blijkt een jongen uit de Groningse klei. “Sommige bezoekers van mijn lezing dachten vanwege mijn uitspraak en naam dat ik Amerikaan was, anderen hadden verwacht mijn vader te zien presenteren,” lacht Steven. Zijn vader Dicky Gilbers is namelijk ook taalkundige aan de Groningse universiteit. Én popmuzikant.

“Ik ben opgegroeid in een huis vol muziek. Mijn eerste Pinkpop maakte ik mee in de buik van mijn moeder. Een CD van rapper Eminem die mijn vader liet horen toen ik acht was, sloeg in als een bom. Hiphop liet me niet meer los.” Al vele jaren treedt Gilbers op in de Nederlandse hiphopscene, soms begeleid door zijn vader als bandlid. En hij treedt nu ook in zijn voetsporen als linguïst. Met de vader-zoon symbiose valt het verder wel mee: “Ik heb tijdens mijn hele opleiding maar één college bij hem gevolgd,” aldus Steven, die net begonnen is als promovendus aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het promotieonderzoek van Steven gaat – net als zijn scriptieonderzoek – over het taalgebruik van Amerikaanse hiphopper Tupac Shakur. Hij kwam op het idee toen hij de volgende regel hoorde uit het nummer Thug Style:

I guess I ain’t East Coast enough for my niggas back in New York, and I ain’t West Coast for these niggas on the West, huh?

Deze quote geeft de kern weer van Tupacs veranderende taalgebruik, volgens Gilbers. “Tupac is in zijn korte leven uitgegroeid tot de personificatie van de opkomende West Coast hiphop en het conflict met de East Coast. Terwijl hij zelf opgroeide in New York (oostkust), en pas op zijn zeventiende verhuisde naar Californië (westkust). Toen ik die regel hoorde dacht ik: ‘blijkbaar zag hij zijn identiteit ergens tussen die twee in’. Ik vroeg me af wat dat voor zijn taalgebruik betekende.” Zijn masterscriptie werd een case study naar de ontwikkeling van Tupacs oorspronkelijke East Coast African American English naar West Coast African American English.

Van korte naar lange klinkers

Gilbers koos ervoor zich te concentreren op een verschil in uitspraak tussen East en West Coast, namelijk de duur van de klinker a. “In een woord als man hoor je aan de westkust een langere klinker dan aan de oostkust. Hoewel de regionale verschillen in African American English nog weinig onderzocht zijn, valt die verschillende klinkerduur leken en deskundigen op, en hij is ook goed meetbaar.”

Gilbers analyseerde interviews met Tupac op TV en radio tussen 1988 en 1996 en mat nauwkeurig de duur van zijn a’s in milliseconden. De ruime beschikbaarheid van audiomateriaal maakte bijzondere theoretische diepgang mogelijk. “Ik had vele meetpunten, zodat ik nauwkeurig kon onderzoeken hoe de ontwikkeling verliep van de oostkust- naar de westkust. Als je maar twee meetpunten hebt (bijvoorbeeld één interview in 1988 en één in 1996) kun je alleen vaststellen dat hij langer is geworden, maar het pad ertussenin levert juist belangrijke inzichten op voor de taalwetenschap.”

Theoretische voorspellingen schematisch weergegeven: de gemiddelde lijn geeft aan dat de klinkerduur over het geheel toeneemt, de grijze lijnen geven de tussentijdse fluctuatie aan en de knik omhoog in het laatste jaar geeft de *boost* aan vanwege *sociolinguistic agency*.
Steven Gilbers

Gilbers toonde ten eerste aan dat de ontwikkeling niet rechtlijnig maar grillig is. Gedurende lange tijd vind je in het taalgebruik van Tupac lange en korte varianten van de a door elkaar, en geleidelijk wordt het aandeel lange varianten steeds groter. Dat bevestigt moderne visies over hoe mensen een nieuwe taal, of, zoals in dit geval, dialect verwerven. Ten tweede ontdekte Steven een plotselinge boost in de duur van Tupacs a vanaf 1995. “Dat is een sterke aanwijzing van sociolinguistic agency: het min of meer bewust sturen van je taalgebruik als uitdrukking van je identiteit. De boost vindt namelijk plaats in de periode dat hij zich extra sterk gaat distantiëren van zijn oostkust-identiteit.”

*All Eyez on Me* is het vierde studioalbum van de Amerikaanse rapper Tupac, uitgebracht op 13 februari 1996 bij *Death Row Records*. Het kwam zeven maanden voor zijn dood uit. Alleen al in de Verenigde Staten werden meer dan tien miljoen exemplaren verkocht, waarmee het de *Diamond* (10 miljoen+) status behaalde. Het is daarmee een van de bestverkochte albums ooit in de Verenigde Staten.
Flickr, Sergio Biris via CC BY 2.0

Rivaliteit

Die distantiëring wordt in gang gezet eind 1994, als Tupac wordt neergeschoten tijdens een bezoek aan New York. Hij overleeft het, maar het incident zorgt voor een kettingreactie in de hiphopcultuur. Tupac neemt afstand van zijn New Yorkse rivaal The Notorious B.I.G., die vagelijk wordt verdacht van medeplichtigheid. De East Coast scene keert hij definitief de rug toe. Kort daarop tekent hij een contract bij Death Row Records, het westkust-hiphoplabel dat daarmee het grootste van het land wordt.

“Een ongekende omslag, niet alleen voor Tupac, maar ook voor de hiphopcultuur. De hegemonie van de oostkust in de hiphop is plotseling voorbij en sindsdien is er een sterke rivaliteit tussen oost en west,” aldus Steven. “In 1996 zijn de klinkers ineens twintig procent langer dan tijdens het vorige meetpunt, terwijl daarvóór de gemiddelde toename per jaar rond de 2,5 procent was. Dus niet alleen zijn gedrag en zijn songteksten kregen een rivaliserende toon, zijn taalgebruik ging mee. Logisch ook, je kunt moeilijk rappen wat een losers die New Yorkers zijn, als je zelf als een New Yorker klinkt.”

Er is in die laatste periode zelfs sprake van overdrijving, ook wel hypercorrectie genoemd. Soms klonk zijn a langer dan die van westkust-collega’s Ice Cube en Dr. Dre. “Hij wil heel hard bij de West Coast horen, en heel hard niet bij de East Coast.”

Rap flows

Kort geleden is Gilbers begonnen aan zijn promotieproject, waarin hij voortbouwt op zijn scriptieonderzoek. “Tupac werd in 1996 doodgeschoten. Helaas kan ik zijn verdere ontwikkeling dus niet taalkundig onderzoeken. Ik had wel willen zien hoe lang het zou duren voor zijn klinkerduur stabiliseerde.” Maar hij heeft genoeg andere ideeën: “Ik ben onder andere benieuwd naar de weerslag van Tupacs talige ontwikkeling in zijn muziek. Ik denk dat er een verband moet zijn tussen de klankstructuur van de dialecten en het ritme van de rap flows. New Yorkse rap klinkt meer staccato, westkust-rap meer golvend. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of Tupacs raps ook anders worden qua ritme. Best wel exciting!”