De rotonde gold lange tijd als het veiligste type kruispunt. Maar op sommige plekken in ons land worden rotondes toch weer teruggebouwd naar een ‘gewoon’ kruispunt met verkeerslichten, zoals in het Brabantse plaatsje Uden. En in 2022 suggereerde een verkeerskundig ICT-bureau dat de veiligheid van rotondes sterk zou zijn verminderd door onder andere de komst van de e-bike. Is de rotonde nog wel zo veilig?

“Absoluut”, verzekert Wendy Weijermars, hoofd afdeling Infrastructuur en Verkeer bij SWOV (Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid). “De rotonde beschouwen we nog steeds als het veiligste kruispunttype. En daar zijn twee belangrijke redenen voor: een rotonde vermindert conflictpunten en hij dwingt snelheidsvermindering af.”

Veiligst voor wie?

Als je met de auto een rotonde oprijdt, kun je maar op één punt in conflict komen met een andere auto, legt Weijermars uit. Bij elke ‘arm’ van de rotonde is er dus telkens maar één ander voertuig waar je op hoeft te letten. “In tegenstelling tot een kruispunt, waar je rechtdoor, rechtsaf of linksaf kan, en waar ook allemaal weer verkeer vandaan kan komen.”

De snelheidsvermindering wordt afgedwongen door de vorm van het kruispunttype. “Op een rotonde moet je een scherpe bocht om, ook als je rechtdoor gaat. Je móet dus wel afremmen.” Een kruispunt met verkeerslichten dwingt die snelheidsvermindering niet af; als je een rood licht negeert en op een ander botst, heb je meteen een ongeval met hoge snelheid.

Voor auto's is de rotonde dus de veiligste manier om elkaar te kruisen. Hoe zit dat met fietsers? Weijermars: “Juist door die gedwongen snelheidsvermindering voor auto's is de rotonde ook voor fietsers de veiligste optie.” Voor fietsers zijn er wel meer verschillende verschijningsvormen van de rotonde: soms heeft de fietser bijvoorbeeld voorrang op de auto, zoals je vaak binnen de bebouwde kom ziet. Maar buiten de bebouwde kom gaat in principe de auto voor.

Daar heeft het SWOV al veel onderzoek naar gedaan, vertelt Weijermars. “Er is ook veel discussie over geweest. Je kunt verschillende fietsvoorzieningen onderscheiden: zo heb je rotondes waarbij fietsers op de rijbaan zitten, er zijn rotondes met fietsstroken, en je hebt rotondes met vrijliggende fietspaden.” Uit onderzoek blijkt dat die laatste het veiligst zijn. En kunnen fietsers dan beter voorrang krijgen, of niet? “Meerdere onderzoeken laten zien: het is veiliger om de fietsers juist uit de voorrang te halen.”

Alternatieven

Veiligst voor iedereen, dus. Toch zijn niet álle kruispunten rotondes. Wanneer werkt een rotonde niet? “Stel je eens voor”, peinst verkeerskundige Aiko Dokter, “dat het kruispunt aan het begin van de A12, in Den Haag, een rotonde wordt.” Dokter is werkzaam als beleidsadviseur verkeersveiligheid bij de gemeente Den Haag. Het kruispunt dat hij noemt, waar de A12, de Benoordenhoutseweg en de Zuid-Hollandlaan elkaar kruisen, is het drukst bereden verkeerspunt van Den Haag.

“Verreweg het meeste verkeer komt daar van de A12 af”, vervolgt Dokter. “Het verkeer van de N-weg en de ontsluitingsweg ertegenover maakt op een rotonde dan geen schijn van kans. Je komt er dan nooit tussen.” Een rotonde op een te druk, en vooral onevenredig verdeeld kruispunt, werkt dus niet. “Verkeerslichten kun je naar wens afstellen, bijvoorbeeld om verkeer gelijk te verdelen en zo de doorstroming optimaal te houden.”

Weijermars noemt nog een ander fenomeen dat de doorstroming kan verstoren: “Als je een kruispunt hebt tussen even drukke wegen, maar iets verderop ligt een brug of een spoor, dan krijg je te maken met terugslag van verkeer. Op het moment dat de brug opengaat of een trein langskomt, krijg je een enorme ophoping van wachtende auto's. Een rotonde zou dan compleet vast komen te staan, maar met verkeerslichten kun je de andere richtingen gewoon groen geven zonder de boel te blokkeren.”

Een andere reden om een kruispunt met verkeerslichten te verkiezen boven een rotonde, is de beschikbare ruimte. “Rotondes zijn groot”, zegt Dokter. “Soms zou je misschien liever een rotonde aanleggen, maar past het simpelweg niet op die plek. Je kunt moeilijk iemands woonkamer verbouwen.” Overigens wil je de rotonde ook weer niet té ruim bouwen, waarschuwt de verkeerskundige; dan remt hij het verkeer niet voldoende af.

Maatwerk

Een punt waar veel verkeer kruist moet dus veilig zijn, niet te veel vertraging opleveren, en op die plek passen. Hoe bepaal je welk kruispunt de beste optie is? Dokter: “Alles in de verkeerskunde draait om maatwerk.” Per locatie wordt dus gekeken naar alle factoren die meespelen, legt hij uit. “Maar er zijn natuurlijk wel een paar basisprincipes waar we vanuit gaan, bij het herinrichten van een verkeerspunt.”

Dat herzien gebeurt bij voorkeur volgens het ‘werk met werk’-principe: “Als een weg sowieso wordt opengebroken, voor bijvoorbeeld onderhoud, kijken wij of de huidige situatie nog werkt. Daar komen allerlei modelberekeningen bij aan te pas.” Soms krijgt een gemeente signalen over een (mogelijk) gevaarlijke verkeerssituatie. “Wij zitten dicht tegen het politieke vuur van de gemeente aan”, vertelt Dokter. “Bij zulke signalen duiken we de verkeersveiligheidscijfers in. Daarbij letten we ook op het soort ongevallen die zijn gebeurd: heeft iemand zelf een fout gemaakt, of deugt de infrastructuur niet?”

Verkeer in verandering

Zo'n signaal uit de omgeving kwam ook binnen bij het Noord-Brabantse Uden. Maar dat ging vooral over de doorstroming: wie daar op de drukke N264 wilde komen vanaf een van de zijwegen, kon lang wachten op een gaatje in de stroom van auto's op de rotonde. De provincie Noord-Brabant besloot daarom in 2024 om de drie rotondes op de N-weg weer terug te bouwen naar ‘klassieke’ kruispunten, met verkeerslichten die rekening houden met de verkeersintensiteit.

Om die reden is verder onderzoek naar rotondes van groot belang, benadrukt Weijermars. En dat gebeurt ook: het SWOV doet momenteel samen met kennisplatform CROW grootschalig onderzoek naar de interactie tussen fietsers en autoverkeer op rotondes, waarbij ook naar rijsnelheden wordt gekeken. In 2027 verwachten we daarvan de resultaten en weten we of de rotonde nog steeds het veiligste type kruispunt is.