Waarom fanfictie zo populair is

Tot vier uur ’s nachts wakker blijven om je nieuwe lievelingsboek uit te lezen, of urenlang in de Ticketmasterwachtrij staan: fans investeren vaak veel tijd en energie in de dingen waar ze van houden. Sommige fans zijn zelfs zo dol op hun favoriete boek, film, game of serie, dat ze besluiten om zelf met bewerkingen te komen. Dat noemen we fanfictie.

Fanfictie is dus fictie geschreven voor en door fans, waarin ze elementen uit bestaande verhalen – bijvoorbeeld uit boeken, films, series, games of uit de actualiteit – in verwerken. Fanfictie bestaat al heel lang: in de jaren 60 gingen Star Trek fans voor het eerst verhalen over hun favoriete personages delen in zelfgemaakte magazines. Inmiddels is fanfictie populairder dan ooit: op Archive of Our Own, een van de grootste online fanfictie-platforms, staan bijvoorbeeld ruim veertien miljoen verhalen.

Zweinstein of Olympus

Misschien denk je bij fans meteen aan populaire cultuur: mensen die om middernacht in de rij staan voor boekhandels om het nieuwe Harry Potter boek te scoren, of de Billie Eilish-fans die laatst de hele nacht bij de Ziggo Dome op haar concert hebben gewacht. 

Toch beperken fans zich niet tot popcultuur. Ook Griekse mythen zijn populair. Mythologische figuren zoals Hades of Achilles brengen sterke emoties teweeg. Niet alleen hoogleraren houden zich dus met Homerus bezig: op Archive of Our Own vind je ruim vierduizend fanfictieteksten die geïnspireerd zijn op de Ilias en de Odyssee. Hoe kan het dat zulke oude teksten nog steeds zo aantrekkelijk zijn voor fans?

Deze populariteit komt deels doordat ook in de mainstream veel aandacht is voor de Oudheid. Percy Jackson, de fictieve halfgod uit de boeken van Rick Riordan, heeft zijn eigen TV-serie op Disney+, en de romans van Madeline Miller zijn hits op BookTok. Maar dat fans interesse hebben in Griekse mythologie komt ook doordat de mythen zelf lijken op de epische sagen van Harry Potter of Lord of the Rings. 

De berg Olympus is misschien wel een even betoverende plek als Zweinstein, en de slimme Odysseus is wellicht nog wel een charmantere held dan Harry Styles.

Toewijding

Wie geen fan is, verbaast zich soms over de toewijding waarmee liefhebbers zich in hun activiteiten storten. Sommige fanfictie is langer dan Tolstoy’s Oorlog & Vrede. De energie en aandacht die fans in deze hobby steken lijkt haast onuitputtelijk, en dat allemaal zonder dat ze daar voor betaald krijgen. Waarom?

Fanfictie is echt een labor of love, maar toch hebben fangemeenschappen ook hun eigen systeem om inzet te belonen. Wie een geliefd verhaal schrijft wordt daarvoor in reacties geprezen, en die interactie is voor fans vaak al een beloning op zich. Daarnaast mag je in fanfictie uitgebreid je fantasie verkennen, op een vrije manier. Veel fans vergelijken het met spelen in de zandbak. 

Vooral romantische verhalen, bijvoorbeeld over de liefde tussen Hades en Persephone of tussen Achilles en Patroclus, vinden fans vaak mooi. In die verhalen zijn emoties meestal belangrijker dan gebeurtenissen. Zo worden de actie-gedreven mythen uit de Oudheid aangevuld met de emotionele betrokkenheid van fans.

 Alles kan, alles mag, niks moet. Verhalen spelen precies in op je eigen voorkeuren en komen volledig tegemoet aan jouw smaak en verlangens.

Als fan kun je in je eigen verhaal ook kritisch zijn, bijvoorbeeld door een plotwending te herschrijven, of door het perspectief van een personage centraal te stellen dat in het origineel is gemarginaliseerd. Zo gebruik je fanfictie ook worden om te benadrukken hoe de mainstream tekortschiet. 

Veel fanfictie verkent bijvoorbeeld de vraag: hoe voelde Persephone zich toen ze door Hades ontvoerd werd naar de Onderwereld? En wat zegt de blijvende populariteit van haar mythe over het beeld dat we tegenwoordig hebben van jonge vrouwen?

Enorme dataset

Voor literatuur- en cultuurwetenschappers zoals ik is fanfictie een prachtige bron van informatie, omdat het een inkijkje geeft in de verhalen waar mensen naar verlangen. Wat spreekt ze aan? Wat geeft ze voldoening? Wat maakt ze blij? Wat zoeken mensen als ze lezen? Tegelijkertijd komen hier voor de wetenschap grote uitdagingen bij kijken. Fanfictie is enorm divers. Fans vinden hun privacy belangrijk en zijn vaak wantrouwig tegenover buitenstaanders. Websites hebben uiteenlopende tradities, en binnen één website kunnen verhalen en normen ook nog eens enorm verschillen.

Fanfictie is dus een hele grote en veelvormige dataset die over het internet verspreid is. Om fanfictie over Griekse mythologie in kaart te brengen, maak ik gebruik van digitale onderzoeksmethoden, zoals distant reading. Van oudsher gebruiken geesteswetenschappers vooral close reading, een methode waarbij je een specifieke tekst zorgvuldig analyseert. Close reading gebeurt dus op het detailniveau van een enkele tekst door de interpretatie van een mens. Distant reading is daarentegen een methode waarbij je grootschalige patronen in teksten digitaal analyseert. Distant reading gebeurt dus op het macroniveau: je kijkt naar verschillende teksten tegelijkertijd, met behulp van technologie. Maar het interpreteren van de resultaten blijft natuurlijk mensenwerk.

Om fanfictie te analyseren gebruik ik distant en close reading naast elkaar; de twee methoden ondersteunen elkaar en maken inzichten op verschillende niveaus mogelijk.

Dat zijn de belangrijkste onderdelen van mijn onderzoek: fanfictie, fans, mythologie, en distant- en close reading. In mijn toekomstige blogs vertel ik jullie daar meer over.