Waar komen onze kersttradities vandaan?

“We weten het niet”, vertelt Margry. Er is geen geboortekaartje bewaard gebleven en ook geen gemeentelijke basisadministratie. In de eerste eeuwen na Christus kreeg het christendom langzaam vorm. Een centrale organisatie was er niet in het begin, maar er kwamen steeds meer geloofsregels en terugkerende gebruiken. En de gelovigen spraken datums af voor het uitvoeren van hun rituelen. Vaak wordt gesuggereerd dat voor 25 december gekozen is omdat het min of meer samenvalt met de winterwende, legt Margry uit. Die dag, 21 december, is de kortste dag van het jaar. Daarna worden de dagen weer langer. Voor bijvoorbeeld de Germanen was het een reden voor een feestje. “Ik ben er nooit achter gekomen of het klopt”, zegt Margry. “21 december is geen 25 december. Er is vermoedelijk een datum genomen die fictief is.”

Nog meer Kerstmis. “Het was gebruikelijk dat religieuze feesten acht dagen duurden”, legt Margry uit. “De dag zelf plus nog zeven dagen daarna.” Sinds 1964 zijn eerste en tweede kerstdag officieel vrije dagen in Nederland. Maar dat steekt dus eigenlijk wat schril af tegenover de feestelijkheden van vroeger. Er is ooit een zesde en een zevende kerstdag geweest. Al zullen mensen die dagen niet zo genoemd hebben. “In de Middeleeuwen kende Nederland ook zo’n lange kerstviering.” Tweede kerstdag is, kortom, een restant van een feest dat ooit nog langer duurde.

Uit Duitsland. In Duitsland was het in de negentiende eeuw een trend om met kerst een boom in huis te halen. Duitse migranten die in Nederland woonden en werkten namen hun nieuwe traditie mee. Protestanten zagen er wel wat in, vertelt Margry. Ze sloegen ook aan het versieren. “Katholieke bisschoppen verzetten zich tegen zo’n heidense boom.” De Germanen vereerden bomen. IJverige missionarissen hadden ze juist omgehakt. “Die wilde je niet opnieuw binnenhalen.” Toch vonden katholieken zo’n opgetutte boom uiteindelijk ook wel leuk. Oplossing: er kwamen versieringen in te hangen die verwezen naar het geloof. “Onder de boom verscheen een kerststal. Zo werd de heidense boom gekerstend.” Wel zorgden brandende kaarsen soms voor brandende bomen, zodat ze vervangen werden door elektrisch licht. En huishoudens stapten massaal over op plastic bomen. Die verliezen tenminste geen naalden.

Dat was Franciscus van Assisi. De Italiaanse monnik kwam aan het begin van de dertiende eeuw op het idee om met miniaturen het geboorteverhaal van Jezus Christus uit te beelden. Het maakt het verhaal eenvoudig toegankelijk voor iedereen. Een beetje zoals het Sprookjesbos in de Efteling het verhaal van de wolf en de zeven geitjes uitbeeldt. “Hij startte een traditie”, aldus Margry. In Italië werd de kerststal een populair onderdeel van de kerstviering. Pas laat in de negentiende eeuw haalden katholieken in Nederland massaal ossen, ezels en kribbes in huis. Onder protestanten had de kerststal weinig succes. Ze hebben niets met het afbeelden van heiligen, ook niet als er een ezel en een os bij zijn.

Meestal krijgt de jarige cadeaus. Maar ja, die overleed zo’n 2000 jaar geleden. En tegenwoordig is de ontkerkelijking zo ver gekomen, dat de naam Jezus in veel huishoudens niet meer valt op 25 of 26 december. “In de negentiende eeuw werd de kerstviering een familiefeest”, vertelt Margry. In dezelfde eeuw ontstond er in het algemeen meer aandacht voor het gezin. “Er verschenen kinderboeken, met verhalen die speciaal voor kinderen geschreven waren.” Vaak gaan we samen eten om familiebelevenissen te versterken. Voor kerst kwamen er speciale lekkernijen zoals de kerststol en zoetigheid. Cadeaus horen ook bij het aanhalen van familiebanden. Hoewel sommigen genoegen nemen met een minimalistisch ‘All I want for Christmas is you’.