Waar is de drenkeling?

Bij het Amelandse Nes raakte in juli een Duits meisje vermist tijdens het zwemmen. Pas na bijna een week werd haar lichaam gevonden in de buurt van een boorplatform. Bij Scheveningen speelde zich twee maanden eerder een drama af, waarbij vijf surfers verdronken in een uitzonderlijk dikke schuimlaag op het water. Het lichaam van een van de surfers werd pas na ruim drie weken gevonden, nadat een eerdere intensieve zoektocht was gestaakt. Het spoelde aan dichtbij de plek waar de surfers in problemen waren gekomen. Deze zomer stonden de kranten vol met verhalen over deze tragedies.

Maar hoe kan een lichaam zo lang spoorloos zijn en dan opeens opduiken? Leo Timmermans stuurt voor de Kustwacht zoekacties aan en weet hoe moeilijk het is om iemand te vinden. “Op een gegeven moment weten we dat de kans dat we iemand levend terugvinden heel klein is, we zoeken dan dus naar een lichaam. Het lastige daarvan is dat deze als het ware in het water gaat zweven, het drijft niet echt maar zinkt ook niet volledig”, zegt hij. “Je weet niet op welke diepte het zit. In combinatie met het feit dat de kracht en richting van de stroming op iedere diepte anders is, maakt het lastig. Een lichaam vinden is moeilijk, veel ingewikkelder dan iets dat drijft of op de bodem ligt.”

Natuurlijk beschikt de Kustwacht over technische hulpmiddelen. Reddingsschepen zijn onder andere uitgerust met sonar dat objecten onder water opspoort met geluidsgolven. Aan wal heeft de organisatie computerprogramma SARIS (Search And Rescue Information System) als wapen. Het geeft op basis van de aanwezige stroming en wind aan in welk gebied iets waarschijnlijk drijft, of waar het vandaan kwam. Maar zelfs met die hulpmiddelen blijkt de zee soms ondoorgrondelijk. Hoe werkt zo’n digitale zoekactie? Wat weten we van de stromingen in zee en hoe kunnen we die kennis verfijnen?

Chaotisch

De zee is per definitie onvoorspelbaar. Erik van Sebille is universitair hoofddocent van de Universiteit Utrecht en doet onderzoek naar hoe drijvend plastic zich verplaatst in zee, en hij geeft een simpel voorbeeld om dit te illusteren. “Neem twee identieke boeien en laat ze pakweg vijftien meter van elkaar los midden op de oceaan. Ondanks die vrijwel identieke beginplek kun je ze na een maand op honderden kilometers van elkaar aantreffen.” Hij vergelijkt het met een schoorsteen waaruit de rook in een steeds bredere pluim uitwaaiert. Dat kun je zien als het groter wordende gebied waarin je een drijvend object in zee terugvindt naarmate de tijd verloopt.

De exacte locatie van de boeien in bovenstaand experiment laat zich per definitie niet voorspellen door het chaotische karakter van de oceaan: turbulentie is maar in beperkte mate te berekenen. En in het geval van een drenkeling of drijvend object is het probleem nóg lastiger. De precieze vorm van een object draagt sterk bij aan de verplaatsing. Ligt iemand op een luchtbed? Draagt iemand een wetsuit? Dat bepaalt hoe diep je in het water ligt en hoeveel wind je boven water vangt. “Op tien centimeter diepte stroomt de zee al anders dan direct aan het oppervlak. Er zijn te veel factoren die van invloed zijn en die we meestal niet precies kennen”, zegt Van Sebille.

Patronen in de stromingen worden in kaart gebracht. Wetenschappers gebruiken daarvoor zogenoemde drifters die in zee drijven, een boei met daaronder een vijftien meter lange ‘sok’ die op verschillende diepte de stroming in kaart brengt. Die informatie geven ze door aan satellieten, samen met de locatie, luchtdruk en temperatuur. Dat is waardevol voor onderzoek naar oceaanstromingen (zie kader ‘Hoe goed kennen we de oceaan?’). Op ieder moment liggen er in de wereldzeeën ongeveer duizend van dit soort drifters. Van Sebille zegt dat wind veruit de belangrijkste factor is die de stroming aan het oppervlak van het water beïnvloedt. De geografie van de bodem bepaalt de grootschalige stroming op de wereld. “De golfstroom, de stroming rond Zuid-Afrika, de Oost-Australische stroom, die zijn er altijd, en die gaan altijd dezelfde kant op”, zegt Van Sebille.

De Kustwacht beschikt over informatie van het gedrag van de Nederlandse wateren, zoals wind en de stroming van de Noord- en Waddenzee. Het SARIS-programma krijgt informatie van het Hydro Meteo Centrum van Rijkswaterstaat. SARIS berekent er het zoekgebied mee, waar de kans het grootst is een drijvend object of een vermist persoon aan te treffen. Hiervoor gebruikt het model onder andere zogeheten Monte Carlosimulaties waarbij een situatie steeds opnieuw wordt doorgerekend met net iets andere begincondities. Het programma helpt ook bij het plannen van de inzet van verschillende eenheden (reddingsboten, vliegtuigen en helikopters) ter plekke en de ‘zoekpatronen’ die ze het beste kunnen volgen.

Overigens zijn die begincondities, zoals de plek waar iemand te water raakte, vaak niet duidelijk. “We hebben echt niet altijd een gps-locatie van waar dit gebeurde. Het kan best zijn dat we horen dat iemand wordt vermist op een schip. Die persoon kan overboord geslagen zijn ergens langs een traject dat honderden kilometers lang is”, zegt Timmermans. “Het programma kan daarmee werken, maar het zoekgebied wordt dan veel groter.”

Voor in problemen geraakte badgasten of surfers wordt het zoekprogramma overigens nauwelijks gebruikt. Het is bedoeld voor een ‘man-over-boord-scenario’ op zee. Timmermans legt uit dat het model stromingen dichtbij de kust niet goed weergeeft. “Het programma houdt zelfs helemaal geen rekening met de kust en dat vertekent het gedrag”, zegt hij. “Wil je een goede voorspelling doen dan moet alles wat van invloed is op de stroming in het model, bijvoorbeeld ook de diepte van het water. Pas wanneer een badgast of surfer voor langere tijd vermist is, zetten wij dit model in. Als dan het vermoeden bestaat dat hij of zij verder de zee op is gedreven.”