Er is geen energieprobleem, maar een ontwerpprobleem. Dat beweren chemicus Michael Braungart en architect William McDonough in het indrukwekkende boek De Upcycle. Ze pleiten voor ontwerpen voor overvloed.
Waarom plaatsen we geen windturbines op hoogspanningsmasten? Die masten zijn al zichtbare infrastructuren in het landschap. Door ze een slimme dubbelfunctie te geven transporteren ze niet alleen elektriciteit, maar wekken ze het ook op.
Het zijn dit soort vindingrijke oplossingen en futuristische ideeën die opvallen in ‘De Upcycle’, een indrukwekkend boek van de Duitse chemicus Michael Braungart en de Amerikaanse architect William McDonough. Ze nemen radicaal afstand van duurzaamheid. Braungart heeft duurzaamheid zelfs weleens een vloek genoemd. Duurzaamheid draait vaak om het minderen van uitstoot of “minder dingen slecht doen”. Braungart en McDonough willen een stap verder gaan.
Overvloed
Zij pleiten voor een ontwerp van overvloed, waarbij een eeuwige kringloop wordt gecreëerd. Schadelijke stoffen moeten helemaal niet meer gebruikt worden, ook niet als ze net iets minder schadelijk zijn dat de stoffen die ze vervangen. Alles wat we maken, dient opnieuw toepasbaar te zijn. Die aanpak willen ze niet alleen gebruiken op het maken van producten, maar ook op hoe een woning, werkplek, een industrie en stad worden gecreëerd. Braungart geeft onder meer les aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit Twente en TU Delft. McDonough heeft zijn eigen consulting- en architectenfirma en werkte onder meer samen met Bill Clinton en NASA.
De Upcycle is een vervolg is op Cradle to Cradle, waarin de onderzoekers beweerden dat afval voedsel is. Dat boek, dat in 2002 verscheen, gaf de chemicus en architect een cultstatus. Het zorgde ook voor torenhoge verwachtingen bij de publicatie van hun tweede boek.
De auteurs storen zich er vooral aan dat veel ontwerpers niet goed nadenken over wat er na het gebruik met hun product gebeurt. “Ontwerpers hebben het recht niet om ons allen op te zadelen met niet-optimale ontwerpen”, schrijven ze. “Ontwerpen zijn het eerste teken van de menselijke intentie en wie zou de intentie hebben om een systeem te maken dat onze lucht, ons water en onze moedermelk vervuild met schadelijke chemicaliën?” Een gloeilamp vervangen door een spaarlamp met giftige stoffen er in, is dus helemaal geen goede oplossing, volgens de onderzoekers.
Nieuwe inzichten
De Upcycle draait gelukkig niet alleen om hoe het niet moet, maar staat ook boordevol met voorbeelden hoe het wel moet. Een van de meest interessante is om naast het spoor zonnepanelen aan te leggen. Het spoor wordt daardoor geupcycled, stellen de auteurs. De elektriciteit die gewonnen wordt kan de trein financieren en laten rijden.
De grote vraag bij dit plan, en vele anderen die in het boek worden genoemd, is de haalbaarheid ervan. Die blijkt onduidelijk. Braungart en McDonough geven toe dat ze Don Quichotachtige plannen hebben en misschien soms naïef tegen een probleem aankijken. Tegelijkertijd willen ze dat hun aanpak leidt tot nieuwe inzichten. Door groot(s) te denken, stimuleren ze innovatie. Alleen op die manier kan de wereld echt veranderen.
Het is dus geen boek voor azijnpissers, die alleen maar benadrukken wat niet kan. Maar vooral voor mensen die buiten de bestaande kaders durven te denken en echt voor vernieuwing pleiten. De chemicus en architect hebben met De Upcycle een indrukwekkend goed boek geschreven. Vol met nieuwe inzichten en een fascinerende aanpak om producten en hoe we energie opwekken en gebruiken opnieuw te ontwerpen.