Vijf vragen over vuurwerk en het milieu

Vuurwerk bestaat voor het grootste deel uit buskruit, een mengsel van anorganische nitraten en (per-)chloraten. Buskruit is de brandstof die, als je er een vlam bijhoudt, voor voortstuwing en explosie zorgt. "Door vuurwerk te ontsteken komen de broeikasgassen lachgas (N[~2~]O) en koolstofdioxide (CO[~2~]) vrij, maar beide in heel lage concentraties", zegt Antoon Visschedijk, expert in luchtverontreinigende stoffen bij TNO. Het is zo weinig dat vuurwerk vrijwel geen aandeel heeft in de jaarlijkse uitstoot aan N[~2~]O en CO[~2~] in Nederland. "Ik denk daarom dat vuurwerk niet veel effect heeft op het klimaat."

Bij de verbranding van buskruit komt vooral veel fijnstof vrij. Dat is geen broeikasgas, maar wel een stof die zorgt voor luchtverontreiniging. "De emissies zijn niet te verwaarlozen", zegt Visschedijk. "Vuurwerk is verantwoordelijk voor bijna zeven procent van het landelijke totaal aan fijnstofdeeltjes kleiner dan 2,5 micrometer in doorsnede." Deze kleine deeltjes zijn het ongezondst om in te ademen, omdat ze diep in de longen terechtkomen. "De hoeveelheid deeltjes door vuurwerk staat gelijk aan een kwart van de fijnstofemissie door Nederlandse houtkachels. Die kachels liggen flink onder vuur vanwege de hoge blootstelling aan fijnstof op plekken waar mensen wonen." Hoe hoog de blootstelling is door vuurwerk hebben Visschedijk en zijn collega’s niet precies uitgerekend, maar de eerste dag van het jaar is altijd de eerste overschrijdingsdag van EU-normen. "Het afsteken gebeurt dicht in de buurt van de bevolking. In tegenstelling tot houtkachels, die ook fijnstof uitstoten en zich dicht bij mensen bevinden, is het afsteken van vuurwerk wel eenmalig."

De gekleurde flitsen in vuurwerk zijn het resultaat van zware metalen als koper, barium, strontium en antimoon, die door de hitte aangeslagen worden en fotonen (de deeltjes waar licht uit bestaat) uitzenden. De zware metalen zitten in de lucht gebonden aan fijnstof. Visschedijk: "Tussen twaalf en één uur ‘s nachts is de uitstoot van fijnstof torenhoog; een dag later is er bijna niks meer van te vinden in de lucht." Dat komt doordat de zware metalen uit onverbrande resten vuurwerk met het fijnstof verwaaien en elders neerdalen. Ze komen met name in de bodem terecht en later in het oppervlaktewater. Zware metalen worden niet biologisch afgebroken en hopen op in het milieu. Koper is het giftigst voor waterleven. Volgens voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal is zo’n achttien procent van al het koper in het oppervlaktewater is afkomstig van vuurwerk.

De hoeveelheid pyrotechnisch mengsel, dat de knal en lichteffecten veroorzaakt, is hoger in siervuurwerk. "In knalvuurwerk, dat grotendeels bestaat uit papier, vormt het pyrotechnisch mengsel maar een klein gedeelte van het gewicht", aldus Visschedijk. "In siervuurwerk zitten relatief meer zware metalen en bij het afsteken ervan ontstaat er meer schadelijke uitstoot." Slechts vijftien procent van het vuurwerk dat Nederlanders afsteken is knalvuurwerk. Siervuurwerk heeft vanwege het licht- en kleureffect natuurlijk meer charme, maar is dus ook slechter voor het milieu.

Er bestaat vuurwerk dat minder schadelijk is dan het klassieke spul dat uit China komt, volgens Joost van Lingen, die bij TNO onderzoek doet naar milieuvriendelijker vuurwerk. "Waar wat aan te doen valt, is minder zware metalen in het vuurwerk stoppen en ze efficiënter ontsteken. Je kunt er ook voor zorgen dat er minder rook ontstaat, waardoor de kleureffecten beter zichtbaar zijn. Minder rook betekent ook minder fijnstof." Dit minder schadelijke vuurwerk wordt al gebruikt in amusementsparken als Disneyland, die normaliter elke dag vuurwerkshows opvoeren. Voor consumenten is dit type vuurwerk niet te koop. "Vuurwerk voor consumenten is geclassificeerd op ‘sier’ of ‘knal’ en op hoe zwaar het is, dus de hoeveel buskruit. Er zijn geen duurzaamheidslabels. Wil je het duurzamer doen, dan moet je het niet of minder afsteken." Amusementsparken gebruiken naast vuurwerk tegenwoordig ook drones en lasers voor lichtshows. Als individuele consument heb je hier niks aan, maar voor de gemeente kan het een duurzaam alternatief zijn voor een grote vuurwerkshow.