Vergeten collectie komt tot leven

Tussen 1824 en 1970 verzamelde het Rijksmuseum van Oudheden nog fanatiek ruim 8500 Oud-Europese objecten bij elkaar. Maar de laatste vijftig jaar ligt het gros echter te verstoffen in het depot. Het is een goed voorbeeld van hoe de manier van archeologische objecten verzamelen, veranderde voor het museum. Luc Amkreutz zoekt met zijn project Europa Verzameld uit wat hier is gebeurd en heeft daar nu de tentoonstelling Oud-Europa, nieuw onderzoek naar een belangrijke collectie over gemaakt.

Handeltjes

De verzamelgeschiedenis van de Oud-Europacollectie begint in 1824, met elitaire verzamelaars zoals koning Willem I, hoge militairen en reizende notabelen. Amkreutz: “Zij verzamelden vooral mooie vondsten voor het vaderland. Deze vondsten gaven het museum en Nederland status en zo telden we internationaal mee.”

In de negentiende eeuw waren archeologische vindplaatsen meestal niet beschermd en er ontstonden al snel levendige handeltjes in de opgegraven voorwerpen tussen de plaatselijke bevolking, archeologen en verzamelaars. In die periode kreeg de vroegste geschiedenis van Europa vorm en de interesse in archeologie was groot. Met de publicatie van Charles Darwins boek On the origin of species (1859) was het scheppingsverhaal in de Bijbel niet langer houdbaar.

“Nieuws over spectaculaire archeologische vondsten ging als een lopend vuurtje rond en de vraag van Europese musea was enorm. Iedereen wilde hier letterlijk een stukje van hebben.” De tentoonstelling laat zien hoe dicht het netwerk was binnen Europa. Binnen korte tijd vonden objecten van archeologische opgravingen zich een weg naar musea waaronder het Rijksmuseum van Oudheden.

Wetenschappelijke context

In de loop van de twintigste eeuw ging het verzamelen steeds meer de wetenschappelijke kant op. De nieuwe directeur en conservator Jan Hendrik Holwerda ging naar het buitenland om met wetenschappers te praten over de archeologie aldaar en om vondsten te vergelijken met andere opgegraven objecten. Hij kocht ook alleen nog objecten die de Nederlandse archeologie in een Europese context plaatsten.

In 1926 opende Holwerda de afdeling Oud-Europa waar de hele collectie te zien was, met daarbij een studiezaal vol naslagwerken. Ook gebruikte hij veel modellen, platen en maquettes om het verhaal te vertellen. “Dit was vernieuwend. De Europese vondsten lagen chronologisch opgesteld, met daarbij een vitrine met Nederlandse vondsten uit dezelfde periode, ter vergelijking.”

Naar het depot

Oud-Europa was Holweda’s paradepaardje maar hij ging in 1939 met pensioen. Na de oorlog stond de zaal een tijdje leeg en langzaam verdween de collectie steeds meer naar de achtergrond.

“De nieuwe directeur was een egyptoloog en logischerwijs verschoven na zijn aantreden de accenten in het museum. De voormalige Oud-Europa-afdeling is in 1957 verbouwd en daarna anders ingericht. Ik heb geen verdere verklaring hiervoor kunnen vinden in de jaarverslagen. We weten dus niet precies waarom. Misschien had het ongemak bij de nadruk op Germaanse geschiedenis, na het misbruik hiervan door de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog, er ook wel mee iets te maken.”

Ook andere Europese musea gingen zich vooral richten op objecten van eigen bodem of van oude beschavingen buiten Europa. Het Rijksmuseum laat nu nog steeds alleen de archeologische geschiedenis van Nederland zien en objecten uit het oude Egypte, Nabije Oosten en natuurlijk de klassieke wereld van het mediterrane gebied. Objecten uit andere Europese landen, van de prehistorie tot aan de middeleeuwen, komen alleen nog bij uitzondering uit het depot. Deze tentoonstelling is zo’n uitzondering.