Van Big Bang naar het einde van de mens

Wat heb ik eigenlijk gezien? Dat was bij mij de overheersende gedachte na het bekijken van de film Photon van de Poolse schilder/filmmaker/nieuwe-media-kunstenaar Norman Leto. Een intellectuele krachttoer? Een visueel overdonderd spektakel? Een angstaanjagende toekomstvisie? Een publieksvriendelijke uitleg over het ontstaan van het universum en het leven? Een impressie van wat er zich afspeelt in het hoofd van Norman Leto? Een liefdevol portret van een familie? Een nogal puberale poging om onder het motto van kunst lekker te shockeren met nachtmerries, verminkte lijken en fantasieën over pissen op grafkisten? Een analyse van de ongemakkelijke relatie tussen journalisten en wetenschappers? Een oproep aan iedereen om wakker te worden en eens echt goed na te gaan denken?

Ik ben er niet uit. Al deze elementen zitten in de film. En daar zit precies het probleem, het is te veel van alles wat. Je vliegt alle kanten uit, maar je hebt vaak geen idee waarom. Helaas, want met Photon laat Norman Leto wel degelijk zien dat hij veel in z’n mars heeft. Het begin van de film is sterk en pakkend. Mooie, intrigerende zwart-witanimaties nemen je mee naar het ontstaan van het universum. Natuurlijk kun je quarks en gluonen en Higgsbosonen niet filmen, maar toch geeft Leto je het gevoel dat je echt even in de wereld van die elementaire deeltjes stapt. De animaties worden begeleid door een onderkoeld geestige Britse vertelstem die je op bijna meditatieve wijze langs al het gekrioel op het scherm loodst. Het zou me niet verbazen als Leto voor zijn verteller inspiratie heeft gehaald uit de Hitchhiker’s Guide to the Galaxy.

Capsules

Van de kleinste deeltjes komen we bij het vormen van de eerste chemische elementen, moleculen en iets grotere structuren. Ondertussen zijn we aanbeland op de jonge aarde en ook dat is heel fraai in beeld gebracht. Dan is het tijd voor het ontstaan van het eerste leven en dat brengt Leto als een voldongen feit: van waterstofatomen is het maar een kleine stap naar vetzuren, en als je die eenmaal hebt, dan krijg je membranen. Die membranen vormen ‘capsules’, waarin lange moleculen ongestoord verder kunnen groeien en dan ben je er volgens hem wel zo’n beetje met dat eerste leven. Hier valt veel op af te dingen, maar deze film is een artistiek product en geen wetenschappelijke publicatie, dus dat vind ik geen bezwaar.

Leto springt dan vrij abrupt van die eerste levende capsules naar de evolutie van de mens. Hij hanteert hierbij het perspectief van het DNA. Dat is de bepalende speler in dit alles; DNA wil overleven en doet dat via de eerste cellen die gaandeweg uitgroeien tot mensen. Mensen vormen groepen en uit die groepen ontstaan weer sociale structuren. Cellen, mensen, groepen en sociale structuren zijn allemaal dragers van DNA en worden daardoor gestuurd in hun gedrag, zo legt Leto ons uit. Alsof nog nooit iemand dat had bedacht.

Los zand

En vanaf dat moment wordt de film meer en meer los zand. Er komt een hinderlijke verhaallijn bij, waarin een onzekere journaliste een onwillige wetenschapper interviewt. Dit gespeelde interview keert steeds terug, maar de functie blijft onduidelijk. Leto ventileert verder wat meningen over hoe we tot een relatief klein aantal religies zijn gekomen, waarom zwakkere individuen langzamerhand een plek kregen in de groep (ze zijn dragers van gedrag en dus cultuur), waarom mensen hun groep bewaken door afwijkend gedrag te straffen (dat brengt de genetische integriteit van de groep in gevaar) en dat monogamie een logisch gevolg hiervan is. Tja.