Vakbondsverhalen om niet te vergeten

Op deze site zijn vijftig belangrijke en ontroerende verhalen te vinden over gebeurtenissen die het leven voor werknemers voorgoed veranderden. Maar je kunt ook beschamende verhalen vinden. “Het is geen promotiesite van de FNV geworden”, aldus vakbondshistoricus Sjaak van der Velden (IISG) en medewerker van de site. “We laten ook de minder mooie kanten van het vakbondsverleden zien.”

Impact geschiedenis

In eerste instantie wilde de FNV een informatieve site ter inspiratie voor de eigen vakbondsleden. Maar er bleken zoveel verhalen bij te zitten die aantonen hoe breed de vakbeweging was en hoeveel impact ze heeft gehad op de Nederlandse geschiedenis, dat de historicus pleitte voor een bredere insteek.

Van der Velden: “De vakbondsgeschiedenis is onmisbaar als je wilt begrijpen hoe Nederland op economisch vlak in elkaar steekt, maar dat realiseren mensen zich vaak niet meer. Vakbonden hebben bijvoorbeeld een grote rol gespeeld bij het ontstaan van het minimumloon in de jaren zestig. Voor die tijd kon een baas betalen wat hij wilde, maar de vakbonden hebben een leefbare ondergrens in het wetboek gekregen. Ook op het vlak van veiligheid is er veel bereikt. Toen bleek dat schilders letterlijk gek werden van de verfdampen zijn er goede ventilatie en op water gedragen verf afgedwongen voor hen.”

Tegenwerken van vrouwen en migranten

De net gelanceerde website bevat vijftig verhalen, onderverdeeld in de thema’s actie, cultuur, organisatie en overleg. Van der Velden: “Het thema actie is natuurlijk logisch, met de bekende stakingsverhalen. Maar om het spannend te maken wilden we ook onbekendere informatie toevoegen. Zo weten veel mensen niet dat de vakbonden scholing voor haar leden organiseerden om hen te ontwikkelen en te verheffen, zoals ze dat toen noemden. Ook richtten ze in de jaren twintig en dertig sportclubs op en organiseerden ze hun eigen olympische spelen. Wel een beetje soft hoor, onder het motto meedoen is belangrijker dan winnen.”

Maar er zijn ook minder verheffende verhalen over de bonden te vertellen. “De vakbonden hebben heel wat stakingen tegengewerkt. De beroemde Februaristaking tijdens de Tweede Wereldoorlog was bijvoorbeeld een communistisch initiatief: veel vakbondsbestuurders waren tegen. De staking bij ritssluitingfabriek Optilon in 1973 is ook geen fraai verhaal. Bij dit bedrijf werkten veel vrouwen die hetzelfde werk deden als de mannen. De mannen kregen echter een loonsverhoging van tien procent en de vrouwen maar vijf procent, waarna ze gingen staken. De bonden boycotten de vrouwen en werkten het beleid voor gelijke lonen tegen.”

Tijd dringt

Wanneer je een site met verhalen maakt, heb je zo je favorieten. Voor Van der Velden is dat het interview met vakbondsbestuurder Arie Groenevelt. “Op het moment dat we hem spraken was Arie een oude en breekbare man. Vlak daarna is hij ook overleden. Het contrast kon niet groter zijn met zijn vakbondstijd. In de jaren zeventig noemden de kranten deze felle activist ‘het grote gevaar van Nederland’. Ondanks zijn fragiele toestand stond Arie nog steeds vol vuur achter zijn idealen van toen.”

In de jaren zestig en zeventig werd er veel gestaakt en gestreden door de vakbonden. Dat de activisten van toen op leeftijd komen was ook een reden om snel de verhalen te verzamelen nu het nog kon. “Oorspronkelijk hadden we meer interviews willen doen met oude vakbondsbestuurders, maar er bleken er al veel te zijn overleden.”

Een andere favoriet is het citaat van dominee Hoedemaker, die de spoorwegstaking in 1903 bestempelde als een poging van satan om de macht te grijpen: ‘De beweging die tot Amsterdam beperkt scheen, moet zich nu of straks uitbreiden over heel de wereld; zij mondt uit in de wereldrepubliek. En die Republiek wordt wat zij in het wezen der zaak reeds is, de eenhoofdige regeering aangegord met de Satanische macht, zich keerende, als de volken niet vinden wat zij zoeken, tegen God en zijn gezalfde.’ Zijn preek mocht niet baten…

Maatschappelijk relevant?

De site bevat niet alleen maar verhalen uit de oude doos. Er zit ook recent historisch onderzoek achter, dat Van der Velden de laatste jaren heeft uitgevoerd. Hij is een van de weinigen in zijn vakgebied.

“Vakbondsgeschiedenis werd lang niet maatschappelijk relevant gevonden maar daar komt nu langzaam verandering in. Een belangrijke onderzoeksvraag is bijvoorbeeld waarom het ledenaantal afneemt sinds de jaren zestig. Omdat de maatschappij steeds individualistischer wordt? Omdat alles al bereikt is? Er zijn veel deelverklaringen, maar een echt sluitende verklaring is nog niet gevonden.”

In één van de podcasts gaat Van der Velden in gesprek met twee collega’s over dit onderwerp en hoe ze als vakbondshistorici bezig zijn met geschiedenis. Het project overtuigde hem ieder geval nog meer van de grote rijkdom van de vakbondsgeschiedenis. “Ik ben al lang bezig met het bestuderen van dit onderwerp, maar ik ontdek nog steeds nieuwe dingen. Ik blijf me verbazen en dat is toch bijzonder?”