Trots op een verdwijnende taal

“Misschien een beetje verwarrend, maar Baure is de naam van de taal én van de mensen die het spreken”, legt Admiraal uit. Voor haar promotieonderzoek verbleef ze maandenlang in de Amazone, waar ze onderdak vond bij verschillende gezinnen. Niet allemaal sprekers van het Baure, want de taal – die oorspronkelijk gesproken werd in drie dorpen in het noorden van Bolivia – is bijna uitgestorven.

Bedreigde talen

In totaal wonen er zo’n vijfduizend mensen in het gebied waar Baure wordt gesproken, vertelt de onderzoeker. In de voormalige Spaanse kolonie is het Spaans de taal voor dagelijks gebruik. Daarnaast zijn er de inheemse talen, die steeds meer hun functie verliezen. In 2009 liet het onderzoeksteam waar Admiraal deel van uitmaakte een peiling doen onder de bevolking. “Toen bleek dat 74 mensen het Baure konden verstaan, maar daarvan waren er slechts zeventien die de taal ook zelf nog goed spraken. Dit is de laatste generatie. Het zijn allemaal mensen van boven de zeventig.”

De onderzoeker spreekt met warmte over de mensen die haar als vanzelfsprekend opnamen in hun wereld. “Als je langere tijd in zo’n gebied verblijft, bouw je automatisch een band op met de mensen die er wonen. Ik was er niet alleen als onderzoeker, maar maakte ook deel uit van hun dagelijks leven. Er waren verjaardagen en bruiloften. Voorafgaand aan een interview waren er altijd eerst nog een hoop familieleden aanwezig.” De communicatie ging vanzelfsprekend in het Spaans, maar Admiraal pikte ook al gauw het Baure op: “Tijdens de interviews probeerde ik zoveel mogelijk Baure te praten, om te voorkomen dat ze overschakelden op het Spaans.”

Aan elkaar plakken

Voor haar promotieonderzoek richtte Admiraal zich op de manier waarop sprekers van het Baure verwijzen naar de ruimte om zich heen. Dat doen ze anders dan wij gewend zijn. “In het Nederlands of het Engels heb je voorzetsels om een plaats van een object aan te geven: iets ligt op de tafel, onder de tafel, naast de tafel. In het Baure bestaan geen voorzetsels. In plaats daarvan vormen ze een nieuw – langer – woord. Voor ‘tafel’ gebruiken ze het Spaanse leenwoord mes, en om aan te geven dat iets onder de tafel ligt, maken ze er mes-api (‘tafel-onder’) van.

Dat aan elkaar plakken van woorden is een algemeen kenmerk van het Baure, aldus Admiraal. “Het is een polysynthetische agglutinerende taal, wat betekent dat je heel veel elementen aan elkaar vastplakt. Je kunt een zin hebben die bestaat uit één heel lang woord, zoals Nborimbekinopashapirnish, wat zoiets betekent als ‘Nou, als ik het voor je ga repareren…’. Ook de andere Arawaktalen plakken op die manier elementen aan elkaar. Maar over ruimtelijke verwijzing in de Arawak-taalfamilie was tot nu toe heel weinig bekend.”

Opleving van de taal

Een mooie opbrengst dus voor het taalwetenschappelijk onderzoek. Maar hoe moet het nu verder met de sprekers van het Baure? Is hun taal straks alleen nog in de boeken terug te vinden? Ja en nee, denkt de onderzoeker: “Ik vermoed dat het echte spreken van het Baure wel verloren zal gaan. Dat heeft ermee te maken dat de taal eigenlijk geen functie meer heeft. Iedereen spreekt Spaans.”

Wel constateert Admiraal een opleving van het gebruik van woordjes en liedjes uit het Baure. Dat komt doordat er de afgelopen jaren allerlei revitaliseringsprogramma’s zijn opgezet door de overheid. En zo komen kinderen op de basisschool nu weer in aanraking met het Baure. “Dat is wel op een heel basaal niveau: het gaat dan vooral om woordenschat. Het probleem is vooral dat de docenten die het onderwijzen de taal zelf niet meer spreken.”