Naar de content

Toerisme bloeit op tijdens Pax Romana

Week van de Klassieken met thema ‘Reizen in de oudheid’

wiki commons

Reizen in de oudheid was geen pretje. De vervoersmiddelen waren oncomfortabel, de wegen vaak slecht en bandieten lagen op de loer. Toch gingen mensen 2000 jaar geleden voor hun lol op pad en de bezienswaardigheden die ze bezochten zijn nu nog steeds toeristische trekpleisters.

13 april 2016

Reizen is al zo oud als de mensheid zelf. Op zoek naar betere landbouwgronden, in gevecht met rijkere buren of onderweg voor de handel. Mensen gingen vooral op pad vanwege economische en sociale redenen, niet om de kunstschatten in het buurland te gaan bekijken. Dit veranderde aan het begin van onze jaartelling. Er heerste vrede in het enorme Romeinse Rijk, de Pax Romana, wat het reizen veiliger en makkelijker maakte. Tijdens deze Romeinse vrede, van ongeveer 30 voor Christus tot 200 na Christus, bereikte het Romeinse rijk zijn grootste omvang. De grenzen liepen van de Nederlandse Rijn in het noorden tot aan de woestijn bij Marokko in het zuiden, een van de Eufraat in Irak tot aan de Atlantische Oceaan in het westen.

De groei van het Romeinse Rijk tijdens de late republiek en het vroege principaat (vanaf 27 v.Chr.) Rood: 218 v.Chr. (voor de Tweede Punische Oorlog), roze: 133 v.Chr. (begin van onrust in de republiek), oranje: 44 v.Chr. (dood van Julius Caesar), geel: 14 v.Chr. (tijdens het principaat van Augustus), groen: uitbreidingen in de eerste eeuw n.Chr., lichtgroen: 114-117 n.Chr. (tijdelijke uitbreiding onder Trajanus).

 wiki commons

Binnen dit enorme rijk waren geen grenzen en burgers hadden geen documenten nodig voor een vrije doorgang. Daarnaast verbond een uitgestrekt en omvangrijk wegennetwerk de belangrijkste steden binnen dit rijk met elkaar. Op zee was het nog drukker en van de scheepvaartroutes langs de kust werd veel gebruik gemaakt. Wat het reizen ook makkelijker maakte, was dat je overal met de keizerlijke munt kon betalen en uit de voeten kon met Latijn in het westen en Grieks in het oosten. Een beetje ontwikkelde burger of handelaar sprak allebei deze talen.

Over land of over zee

In de eerste, relatief rustige, eeuwen van onze jaartelling zijn veel reisbeschrijvingen geschreven. Hierin is mooi te lezen waar reizigers uit de oudheid zoal tegenaan liepen. Ten eerste waren er gevaren die zelfs de Romeinse keizer niet kon controleren, zoals stormen op zee of in de woestijn. En hoewel de overheden propageerden dat ze de criminaliteit op de weg en zee hadden uitgebannen, bleek dit – voornamelijk in de afgelegen gebieden – niet altijd het geval te zijn.

Naast gevaar was er natuurlijk ongemak. Hoewel de Romeinen een uitgebreid wegennetwerk hadden aangelegd, dat geschat wordt op 80.000 km, was de kwaliteit daarvan niet overal even goed. Wie over land reisde in een wagen, waarin nog geen vering zat, was ‘s avonds bij aankomst helemaal door elkaar geschud. Langs de wegen stonden kleine herbergen voor de reizigers, waar het volgens verschillende reisverslagen vaak wemelde van het ongedierte. Als het even kon logeerden reizigers onderweg bij familie of bekenden.

De Via Appia in Italië, de oudste langeafstandsweg ter wereld. De Via Appia begint in Rome.

 wiki commons

Het voordeel van reizen over land was dat je kon vertrekken wanneer je wilde en je eigen route kon kiezen. Waarheen je ook ging, er waren genoeg herbergen of andere accommodaties om tussentijds te stoppen, ook al waren ze niet allemaal even goed. Een nadeel was het trage tempo van de reis. De meeste mensen reisden per voet, naast een kar voor de bagage, en legde ongeveer zes mijl per dag af (1 mijl is 1475 m). Wie per wagen reisde kon 15 tot maximaal 60 km per dag afleggen.

Bij lange reizen koos de reiziger liever voor een route over zee omdat dat een stuk sneller ging, wanneer de weersomstandigheden gunstig waren. Daarnaast was een schip comfortabeler en ook nog eens goedkoper om mee te reizen. Maar omdat scheepvaart in eerste instantie bestemd was voor vrachtvervoer, moesten reizigers op zoek gaan naar een kapitein die hen wilden meenemen. Het was dus noodzakelijk om het eigen reisschema aan te passen aan de routes en vertrektijden van de schepen. Dat ging niet volgens een dienstregeling aangezien schepen afhankelijk waren van de weersomstandigheden.

Hospitium

Hospitia waren de simpele hotel-restaurants uit de oudheid. We weten hoe ze eruit zagen omdat er in Pompeï twee hospitia zijn teruggevonden waarvan de plattegrond en de inscripties bewaard zijn. Beneden waren verschillende vertrekken: de bar, een stenen toonbank met daarnaast een oven waarin water werd verwarmd, een eetzaal en een vertrek voor optredens door reizende toneelgroepen. Op de eerste verdieping lagen enkele hotelkamers. Ze waren klein en bevatten niet meer dan een bed, een kandelaar en een piespot.

Varen was vooral een zomerse aangelegenheid, wanneer het weer stabiel was. Omdat schippers niet op instrumenten voeren maar op de stand van de zon en sterren, was een heldere hemel belangrijk om de juiste koers uit te zetten. In de wintermaanden was dat bijna onmogelijk vanwege een dicht wolkendek, mist, regenvlagen of sneeuwbuien. Zeevaart werd zelfs ontraden tussen november en maart: dit werd ook wel mare clausum of gesloten zee genoemd. Romeinse toeristen gingen vooral op pad tussen half juni en half oktober, vergelijkbaar met onze grote vakantie maar dan langer. Ze ontvluchtten de hete steden en rijke Romeinen reisden naar hun luxe buitenhuizen of ze gingen op een toeristische reis.

Opdringerige gidsen

Reizen tijdens de Pax Romana nam toe en dat gold ook voor reizen voor je plezier: het toerisme. Ontwikkelde Romeinse burgers reisden naar Griekenland vanwege de geschiedenis waar zij al sinds hun kinderjaren over hadden gehoord. In dit land lag de oorsprong van de Romeinse beschaving en dat wilden ze met eigen ogen zien. Romeinen bezochten Griekse monumenten, tempels en graven, maar ook overblijfselen uit mythologische verhalen, zoals het ei waaruit Helena, de mooiste vrouw ter wereld, zou zijn gekomen. Het te bezichtigen ei was waarschijnlijk een struisvogelei uit Afrika.

Romeinen creëerden in Griekenland de eerste toeristische route vol hoogtepunten of must sees: ze gingen langs steden die nu nog steeds heel populair zijn zoals Athene, Delphi, Olympia en Sparta. De lokale bevolking haakte hierop in met de nog steeds bekende dienstverlening in de vorm van slaapplaatsen, voedsel- en souvenirstalletjes en gidsen die zich opdrongen aan de toeristen. Maar wanneer klanten ontevreden waren over bepaalde diensten of hoteleigenaars, konden ze tegen een betaling een vloek laten uitspreken over de betreffende uitbater. De vloek werd op een loden plaatje geschreven en op een kerkhof begraven.

Net een festival

De Olympische Spelen (sinds 776 voor Christus georganiseerd) waren altijd al populair, maar tijdens de Pax Romana was het een van de meest bezochte attracties in Griekenland. De Spelen werden één keer in de vier jaar in Olympia gehouden en trok naar schatting 40.000 toeschouwers vanuit het hele Romeinse Rijk. De toegang was gratis en toeristen uit alle rangen en standen waren hier te vinden. Hotels waren al lang van tevoren volgeboekt en de meeste mensen sliepen in eigen tenten rondom de tempel van oppergod Zeus. Overdag zaten de toeschouwers hutjemutje op de kale berghelling in de felle zon. Bij gebrek aan hygiëne en sanitair brak er regelmatig koorts en diarree uit onder de aanwezigen.

Ruïne van de tempel van Zeus in Olympia.

 wiki commons

De Spelen duurde vijf dagen, waarvan de eerste en laatste dag gevuld waren met religieuze handelingen en de overige drie dagen bedoeld waren voor de wedstrijden. Maar er was meer te doen dan naar de atleten kijken. Er werden allerlei wedstrijden georganiseerd waar ook toeschouwers aan mee konden doen, zoals eet- en schoonheidswedstrijden. Olympia trok naast sporters ook veel artiesten aan zoals toneelspelers, vuurspuwers, jongleurs en waarzeggers. Prostituees deden goede zaken, schrijvers debuteerden met nieuw werk en filosofen kwamen langs om te debatteren.

Naast Griekenland was ook Egypte populair onder Romeinse toeristen. Ze bezochten niet alleen de piramides van Cheops maar kwamen ook voor de zon, het water van de Nijl en de vrouwen omdat ze een geneeskrachtig effect zouden hebben. Reizen deden de toeristen niet perse alleen. Er waren zelfs georganiseerde groepsreizen, waarbij de reizigers plaats namen in een vierwielige overdekte reiswagen, de rhaeda, en hun bagage in een open wagen meereed. Of ze voeren rond op een groot luxueus cruiseschip inclusief zwembad, optredens van artiesten en culinaire hoogstandjes door de chef. Al met al is er nu niet zoveel nieuws onder de zon in toeristenland.

h2. Bronnen
  • Patrick Gouw, Griekse atleten in de Romeinse keizertijd (31 v. Chr. – 400 n. Chr.) (Amsterdam University Press, 2009)
  • T. Perrottet, De weg naar Olympus. In het voetspoor van de Romeinse toeristen uit de Oudheid (Amsterdam, 2004)
  • Karel de Meulemeester, Van tornos tot toerisme. Ontstaan en evolutie (Leuven, 2011)
ReactiesReageer