'Televisieserie "Als de dijken breken" zeer realistisch'

In de nieuwe televisieserie gaat het allemaal razendsnel. Op zee ontstaat een grote storm, maar niemand weet precies hoe die zich ontwikkelt. De minister-president (gespeeld door Gijs Scholten van Aschat) twijfelt. Moet hij evacueren? Hij besluit het niet te doen en dat heeft ingrijpende gevolgen. De storm is vernietigend, stuwt het zeewater op dat een dijk bij Katwijk vernielt. De Randstad stroomt vol met water.

“Dijkring 14 bij Katwijk is goed gekozen door de makers van de serie. In opdracht van de minister heeft Rijkswaterstaat onderzocht wat de komende vijftig jaar de zwakke plekken in de Nederlandse kustbewaking zijn. De conclusie was dat er tien zwakke schakels zijn, waaronder dijkring 14 bij Katwijk. Als daar wat gebeurt, komt een groot deel van de westelijke Randstad onder water te staan. Dat is realistisch weergegeven”, zegt emeritus hoogleraar kustwaterbouwkunde Marcel Stive van de TU Delft. Overigens is de dijk bij Katwijk inmiddels aangepakt, evenals de negen andere zwakke schakels.

Niet meer te redden

Uit onderzoek blijkt, dat het op verschillende manieren mis kan gaan bij een dijk. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de druk door het wassende water zo hoog wordt, dat de dijk het gewicht niet meer aan kan. “Als de kustbescherming heel nat of droog is, dan gaat het nog sneller fout. Overtopping, waarbij water over de dijk stroomt, is bovendien mogelijk. Dan wordt de dijk als het ware van twee kanten ‘opgevreten’; al is die kans niet zo groot vanaf de zee.”

In ‘Als de dijken breken’ haalt de vrouw van de minister-president haar vader uit een verzorgingstehuis en vlucht met hem. Dit nieuws verspreidt zich razendsnel via social media. Paniek breekt uit. Al snel staat het op de A12 muurvast. “Er is in de serie geen aandacht voor een evacuatieplan. In het echt zal dat er wel direct zijn, en zal de begeleiding van de evacuatie snel op gang komen. Daar zijn zeer uitgebreide voorschriften voor, onder meer op basis van wetenschappelijk onderzoek”, weet Pel.

Het is dan mogelijk om een aantal maatregelen in te zetten om het verkeer te laten doorstromen. In de serie is duidelijk te zien hoe de A12 vaststaat in een richting. De andere kant van de weg, richting het rampgebied, is leeg. Dat asfalt kun je ook gebruiken en wetenschappers doen daar al jaren onderzoek naar. Dit heet contra flow.

“Het klinkt veel eenvoudiger dan het in de praktijk is. Alle verkeersborden, signalering en ook de opritten staan verkeerd om. Er is daarom veel begeleiding nodig, zodat mensen de goede kant oprijden. In Groningen is een groot experiment geweest bij het stadion de Euroborg na een sportwedstrijd. Daaruit bleek dat er geen verdubbeling van de capaciteit kwam, maar een toename van dertig tot vijftig procent. Het startpunt is lastig, het is tegennatuurlijk andersom een snelweg op te rijden en de draaicirkel is a-symmetrisch”, licht Pel toe.

Andere onderzoeken onderstrepen dit. De Amerikaanse wetenschapper Brian Wolshon van Louisiana State University onderzocht uitgebreid hoe contra flow werd ingezet in 2004 bij de ontruiming van de Amerikaanse stad New Orleans vanwege orkaan Ivan. “De politie regelde toen de contra flow. Ze waren duidelijk zichtbaar en met veel wagens aanwezig. Maar dat werkte averechts. Automobilisten remden toen ze de politie zagen. Sommige mensen stopten om vragen te stellen aan de agenten. Het liep uit op een fiasco en zorgde voor een nog grotere file, dan wanneer er geen contra flow was toegepast”, zegt Wolshon. “Zorg daarom voor zo min mogelijk afleiding. Zet geen grote politiemacht neer. Geef automobilisten verder weinig keuzes, zodat ze door blijven rijden.”

Geweldige serie

Het is van cruciaal belang dat het verkeer blijft doorrijden op de ringwegen. Dat is de belangrijkste route uit de stad. “Dat blijkt uit onze modellen”, aldus Pel. “Om voor een goede doorstroom te zorgen is het belangrijk om het verkeer te doseren via de opritten van de ringweg. Ook is het verstandig om te communiceren dat mensen vooral gebruik moeten maken van de N-wegen. Vaak gebeurt dit niet, omdat automobilisten denken dat ze er minder zichtbaar zijn voor hulpdiensten en er minder benzinepompen zijn. Maar uit ons onderzoek blijkt dat een stad veel sneller is ontruimd als ook deze wegen worden gebruikt.”

Minister Schultz van Haegen raadde dat onlangs ook aan bij het TV-programma RTL Late Night. Ze benadrukte toen zelfs dat een evacuatie van maar vijftien procent van de mensen mogelijk is. Dat laatste verbaast Adam Pel. “Op zeer korte termijn krijg je niet iedereen uit een stad, maar ik vind dit een laag getal. Het klinkt ook alsof je bijna niets kunt doen. In 1995 is een deel van de Betuwe geëvacueerd. Dat verliep zeer gecontroleerd in een paar dagen. Het laat zien hoe goed we daarop zijn voorbereid, al is het ongelooflijk lastig om een groot gebied te ontruimen. Verticale evacuatie, in hoge gebouwen, is een optie. Maar die zijn niet altijd aanwezig. Bovendien zijn er al snel problemen met drinkwater en eten en is het ongelooflijk lastig mensen na de ramp nog te evacueren.”

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat goede informatieverspreiding zeer belangrijk is. Licht mensen voor over wat ze moeten doen bij een overstroming. “Wat dat betreft is deze serie geweldig”, zegt Pel. “Mensen zijn er van doordrongen wat er kan gebeuren en denken na over wat ze zelf zouden doen. Hopelijk zorgt het ervoor dat mensen bij zo’n naderende ramp eerder hun koffers pakken. Ik heb onlangs nog meegewerkt aan een grootschalig onderzoek in Japan naar hoe op de tsunami is gereageerd. Daaruit bleek dat de impact van voorlichting en voorbereiding bijzonder groot is. Dat redt mensenlevens.”

Stive sluit zich daar bij aan. “In Nederland zijn we uitstekend beschermd. De adviezen van de Deltacommissie worden opgevolgd. Maar het kan nooit kwaad om het publiek op te voeden in de goede zin van het woord.”