'Taal is belangrijk voor de Catalaanse identiteit'

Sinds in Catalonië het omstreden referendum werd aangekondigd, is de Spaanse regio volop in het nieuws. Minder horen we over het Catalaans, terwijl de eigen taal heel belangrijk is voor de Catalaanse identiteit.

Wie alles weet van deze taal is Anna Escofet Vilá. Zij is universitair docent bij de bacheloropleiding Spaans en de minor Catalaans aan de Universiteit van Amsterdam. Zelf is ze geboren Catalaanse. NEMO Kennislink sprak haar over de verschillen tussen het Spaans (of Castiliaans) en het Catalaans, de positie van het Catalaans in Catalonië en de rol die de taal speelt in de huidige strijd voor onafhankelijkheid.

Speelt taal een belangrijke rol in de strijd voor onafhankelijkheid?

“Ik denk het niet. De taal is een vanzelfsprekendheid, geen punt van discussie. Catalanen willen vooral gerespecteerd worden zoals ze zijn, niet meer en niet minder, en de vrijheid hebben om zich te ontplooien. Het verschil tussen Catalanen en Castillianen is vooral groter geworden sinds de komst van de rechts-conservatieve Partido Popular van premier Mariano Rajoy. Catalanen zijn over het algemeen progressief: voor het afschaffen van stierenvechten, voor de rechten van vrouwen en homoseksuelen. Dat botst nu met de huidige regerende partij in Spanje.”

Wat is jouw moedertaal?

“Dat is het Catalaans. Ik ben geboren in Cadaqués, een klein vissersdorpje aan de Costa Brava. Mijn ouders waren allebei Catalanen van geboorte, net als mijn opa en oma. Thuis werd dus Catalaans gesproken. In ons dorp was dat heel gewoon. Er waren misschien maar twee of drie families die uit andere regio’s van Spanje kwamen. Er was in die tijd nog weinig migratie. Wij hadden dus sowieso maar weinig contact met het Castiliaans. Maar onder het bewind van Franco moesten we op school Castiliaans spreken, het Catalaans was verboden. Stel je voor: dan kom je als vierjarig meisje uit een Catalaans nest, en moet je op school opeens een heel andere taal gaan spreken.”

Verschilt het Catalaans veel van het Castiliaans?

“Het Catalaans is een Romaanse taal, net als het Spaans, maar ook het Frans, Portugees en het Italiaans. Voor een deel komen ze natuurlijk overeen. Maar het verschil tussen het Catalaans en Spaans is bijna net zo groot als tussen het Catalaans en Italiaans. Ik geef een paar voorbeelden. In het Catalaans heb je zeven klinkers in plaats van vijf zoals in het Spaans. Het klanksysteem is dus ingewikkelder: dat zie ik nu aan mijn studenten, die hebben meer moeite met het leren van alle klanknuances in het Catalaans. Ook zijn er andere woorden. In het Catalaans is ‘tafel’ taula, in het Spaans mesa; in het Catalaans is ‘raam’ finestra, in het Spaans ventana. Ook de voornaamwoorden verschillen tussen beide talen. Het zijn dus echt twee aparte taalsystemen.”

Is de situatie van het Catalaans vergelijkbaar met het Fries?

“Ik denk het wel. In de gesprekken die ik voer over de huidige situatie in Catalonië, die zo ingewikkeld en complex is geworden, merk ik duidelijk een verschil. Als ik met Friezen praat begrijpen ze meteen wat ik bedoel. Met andere mensen moet ik me veel meer inspannen om de situatie uit te leggen. Het Catalaans is net als het Fries erkend volgens het Europees Handvest deel III. Het Catalaans wordt gebruikt in het parlement, in de rechtszaal. Plaatsnaambordjes zijn tweetalig: Catalaans met eronder Spaans. In Catalonië wonen bijna zeven miljoen mensen die dezelfde taal en cultuur delen. Er is geen culturele kloof met Spanje hoor, maar er zijn verschillen. De manier van doen en denken is een tikkeltje anders. Maar de taal is wel het belangrijkste kenmerk van de Catalaanse identiteit.”

Waarom kiezen studenten hier in Nederland voor een minor Catalaans?

“Er zijn verschillende redenen. Veel studenten doen Spaans als bachelor en doen Catalaans erbij om ook een andere Romaanse taal te leren kennen. Daarnaast zijn er studenten die een speciale band hebben met Barcelona. Ze hebben er vrienden, of zijn geïnteresseerd in de architectuur. Als je naar Catalonië gaat is kennis van de taal een pré. Met Spaans en Engels kun je je ook redden, maar als je Catalaans kent gaan er meer deuren voor je open.”