Naar de content

Steeds meer bekend over risico's e-sigaret

Wikimedia Commons, Lindsay Fox via CC BY 4.0

De elektronische sigaret (e-sigaret) kwam op de markt als veilig alternatief voor de ongezonde sigaret. Deskundigen plaatsten al snel vraagtekens bij die veiligheid. Inmiddels komen steeds meer mogelijke gezondheidseffecten van de e-sigaret boven tafel. Is dampen eigenlijk wel veiliger dan roken?

Bij de verbranding van tabak komen veel giftige stoffen vrij.

 Wikimedia Commons, Tomasz Sienicki via CC BY-SA 3.0

De e-sigaret is nu een jaar of tien op de markt. Volgens de laatste schattingen gebruikt ongeveer drie procent van de Nederlandse bevolking regelmatig e-sigaretten. De meeste gebruikers zijn volwassenen die eerst tabak gerookt hebben, maar er is ook een relatief grote groep die zowel tabaksproducten als e-sigaretten gebruikt. E-sigaretten zijn aanzienlijk goedkoper dan tabaksproducten. Het gebruik van e-sigaretten is dus financieel aantrekkelijk. Daarnaast denken veel gebruikers dat e-sigaretten minder schadelijk zijn voor henzelf en voor de omgeving. Maar is dat wel zo? Daarover komt steeds meer duidelijkheid.

Onderzoekers van het Trimbos-instituut namen verschillende wetenschappelijke studies naar de e-sigaret onder de loep. Ze pleitten voor ontmoediging van gebruik, omdat de e-sigaret vaak een opstapje is voor jongeren om echt te gaan roken. Hoewel de e-sigaret zelf minder ongezond is dan roken, blijkt dat in de praktijk mensen vaak sigaretten niet opgeven, maar afwisselen tussen de verschillende manieren van roken. Er zijn aanwijzingen dat dit dubbel gebruik juist schadelijker is.

De precieze effecten van e-sigaretgebruik zijn nog niet bekend: omdat de producten relatief nieuw zijn, is er nog geen onderzoek dat de langetermijneffecten meet. Volgens het Trimbos-instituut zijn er mede daardoor nog veel beperkingen in het onderzoek, waardoor de schadelijkheid van e-sigaretten nog niet volledig vastgesteld kan worden.

Bij de verbranding van tabak komen schadelijke stoffen vrij, zoals nicotine, teer en koolmonoxide. Deze stoffen zijn giftig. Ze slaan neer in de longen en kunnen op de lange termijn leiden tot bronchitis, verschillende soorten kanker, hartklachten en een verhoogde bloeddruk. E-sigaretten bevatten geen tabak, maar vloeistof. In die vloeistof zit vaak nicotine en daarnaast allerlei smaak- en hulpstoffen. Veel van die stoffen zijn onschadelijk en worden bijvoorbeeld ook gebruikt in voedingsmiddelen, zoals snoep.

Schade aan de luchtwegen

De vloeistof in een e-sigaret verdampt tijdens het roken. Wat er tijdens het verdampen met de smaak- en hulpstoffen gebeurt, was lange tijd onzeker. Daarom deed het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in 2014 onderzoek naar de samenstelling van de damp van verschillende e-sigaretten. “Wat we met name veel terugvonden waren de stoffen propyleenglycol en glycerol”, zegt Wouter Visser, wetenschappelijk medewerker bij het instituut. “Bij licht tot matig gebruik zorgen deze stoffen voor irritatie, een prikkelend gevoel in de keel. Bij zwaar gebruik kan schade aan de luchtwegen ontstaan (zie kader, red.).”

Chronische longziekten

Amerikaanse onderzoekers bekeken het effect van twee veelgebruikte smaakstoffen uit e-sigaretten op gezonde menselijke luchtwegcellen. Zij stelden de cellen vierentwintig uur lang bloot aan de smaakstoffen. Blootgestelde cellen brachten genen tot expressie die de productie en functie van cilia remmen. Cilia zijn antenne-achtige uitsteeksels die onderdeel zijn van de eerste verdedigingslinie van de luchtwegen. Ze helpen de longen schoonhouden, bijvoorbeeld door het verplaatsen van slijm. Verminderde ciliafunctie speelt een rol bij chronische longziekten zoals COPD en astma.

“Verder vonden we kankerverwekkende stoffen, zoals nitrosamines (TSNA’s). Die blijven soms als verontreiniging achter, na de zuivering van nicotine. De aanwezigheid van TSNA’s is te vermijden en daar wordt nu ook op gecontroleerd en gehandhaafd. Er mogen geen e-sigaretten met TSNA’s meer op de markt zijn.”

Als laatste haalt Visser het bestanddeel nicotine aan. “Nicotine is optioneel en zit niet in alle e-sigaretten. Inhalatie van nicotine kan leiden tot een verhoogde bloeddruk en een versnelde hartslag. Verder heeft het effect op het ongeboren kind. Zwangere vrouwen doen er dus niet verstandig aan om e-sigaretten met nicotine te gebruiken.”

Effect op omstanders

In 2016 deed het RIVM onderzoek naar de effecten van e-sigaretdamp op de omgeving. “Die effecten zijn over het algemeen mild”, stelt Visser. “Het gaat met name om oog- en keelirritatie. En nicotine in de damp kan ook bij omstanders zorgen voor verhoogde bloeddruk en een versnelde hartslag. Dat effect is vergelijkbaar met het effect van twee of drie koppen koffie.” Ondanks de relatief milde effecten, is het gebruik van e-sigaretten in de openbare ruimte toch vaak ongewenst. Bedrijven kiezen er bijvoorbeeld vaak voor om zowel het roken van tabaksproducten als het dampen van e-sigaretten te verbieden. Visser: “De handelingen die je met het dampen van een e-sigaret uitvoert, zijn hetzelfde als bij roken. En zien roken, doet roken. Bedrijven zijn dus bang dat de e-sigaret voor omstanders een opstap kan zijn naar het roken van tabak.”

Een vrouw zit op de grond en belt.

Zien roken, doet roken. Ook al zijn de effecten van e-sigaretten op omstanders mild, toch kiezen veel bedrijven ervoor om zowel het roken van tabak als het dampen van e-sigaretten te verbieden.

Flickr.com, FaceMePLS via CC BY 2.0

Lastig te beoordelen

De schadelijke effecten van e-sigaretten lijken een stuk kleiner dan die van tabaksproducten. Visser beaamt dat, maar zegt er ook gelijk bij dat het heel moeilijk is om onderzoek te doen naar de langetermijneffecten van e-sigaretten. “Er zijn wel langlopende studies die de gezondheid van e-sigaretgebruikers in de gaten houden. Maar aangezien bijna alle gebruikers eerst gerookt hebben, en tabaksproducten nog jaren later schadelijke effecten kunnen hebben, is het heel lastig om te bepalen waar eventuele gezondheidseffecten vandaan komen. Van de e-sigaret of toch van de tabaksproducten?”

Veel e-sigaretgebruikers hebben vroeger gerookt. Zijn gezondheidseffecten dan afkomstig van de e-sigaret of van de tabaksproducten?

 Vaping360, via CC BY 2.0

Reinskje Talhout, tabaksexpert bij het RIVM, voegt daar aan toe: “We hebben in 2014 gekeken naar individuele componenten in de damp van e-sigaretten, maar het is heel lastig om iets te zeggen over de mate van schadelijkheid van verschillende mengsels.” Volgens haar is de e-sigaret dan ook een product dat lastig te beoordelen is. “We weten dat de e-sigaret minder schadelijk is dan tabaksproducten, maar we weten niet hoeveel minder schadelijk. In een ideale wereld zou iedereen alleen schone lucht inademen. Stel, schone lucht is nul procent schadelijk en tabak is honderd procent schadelijk. Waar zit de e-sigaret dan? Is die dertig procent schadelijk of tachtig procent? Daar hebben we nog geen idee van.”

Bronnen
ReactiesReageer