Bij de laatste uitbarsting van de vulkaan Mount Gambier in Australië, zo´n 5000 jaar geleden, kwam genoeg as en lava vrij om 130.000 zwembaden te vullen. En dat zou zomaar weer kunnen gebeuren, zeggen onderzoekers uit Melbourne.
Slapende vulkanen zijn vaak alleen maar even een dutje aan het doen. Hoewel vulkanen die al langer dan duizend jaar geen activiteit vertonen door de meeste mensen als veilig worden beschouwd, hoeft dit geenszins het geval te zijn. Maar stel dat ze wakker worden – wat kunnen we dan van ze verwachten? Om daar iets over te kunnen zeggen zal je eerst moeten weten wat de vulkanen deden voor ze hun rustperiode in gingen.
Valley Lake: Eén van de explosiekraters gevormd door het mengen van magma en water.
Jozua van Otterloo, met toestemmingVulkaangebied bij Melbourne
In het zuidoosten van Australië ligt het vulkanisch gebied de Newer Volcanics Province, waar de laatste activiteit alweer 5000 jaar geleden was. Afgelopen jaar deden geoloog Jozua van Otterloo en zijn collega´s van de Monash Universiteit in Melbourne een onderzoek naar de laatste uitbarsting die hier plaatsvond, de explosie van de Mount Gambier.
Uit wetenschappelijke nieuwsgierigheid vooral, maar ook om meer te weten te komen over het type vulkaanuitbarsting dat hier kennelijk kan optreden. “Mochten er signalen komen van activiteit, dan weten we tenminste ongeveer wat ons te wachten staat”, zegt Van Otterloo, die in 2009 afstudeerde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, en vorig jaar in Melbourne promoveerde.
En dat is niet niks. De onderzoekers schatten dat de vulkaanuitbarsting van 5000 jaar geleden er een van categorie 4 op de Vulkanische-explosiviteitsindex was – vergelijkbaar met de uitbarsting van de Eyjafjallajökull op IJsland in 2010, die het vliegverkeer in Europa dagenlang platlegde. “De andere vulkanen in dit vulkaangebied kunnen met dezelfde kracht uitbarsten,” waarschuwt Van Otterloo. En dat is geen fijn bericht voor de stad Melbourne, die tegen de Newer Volcanics Province aan ligt.
Ook als de lavastromen zijn afgekoeld en gestold, is nog te zien hoe vloeibaar ze waren. De touw-achtige structuren worden pahoehoe (uitspraak: pa-hoi-hoi) genoemd.
Jozua van Otterloo, met toestemmingDirect vanuit de mantel
Het bijzondere aan de Newer Volcanics Province is dat de magma zich hier voorafgaand aan de uitbarsting niet ophoopt in een magmakamer, maar rechtstreeks vanaf de aardmantel omhoog komt zetten. Daardoor zit er slechts een relatief korte periode tussen de eerste signalen dat er iets aan de hand is en de uitbarsting zelf, en hebben de mensen dus weinig tijd om te reageren. Bovendien maakt dit mechanisme het moeilijk om te voorspellen waar de volgende uitbarsting precies plaats zal vinden. Mount Gambier telt maar liefst 14 uitlaatpijpen (vents) en ook meerdere explosie-kraters (maaren) – die overigens allemaal tijdens dezelfde eruptie gevormd zijn.
Waakzaamheid geboden
Stel dat je opeens verantwoordelijk zou worden voor het veiligheidsbeleid rond natuurrampen in Europa. Wat zijn dan de vulkanen waar je rekening mee zou houden? De Etna waarschijnlijk, de Stromboli wellicht, en een paar vulkanen op IJsland natuurlijk. Maar zou je ook denken aan het Eifelgebied in Frankrijk en Duitsland? De kans is groot van niet.
Het geheugen van de mens is kort, het gevoel voor tijd beperkt. Dat er slechts een kleine 13.000 jaar geleden nog een mega-vulkaanuitbarsting plaatsvond in het Eifelgebergte in Duitsland, vlak bij de stad Koblentz, ziet niemand meer als een reden om waakzaam te zijn. En dat terwijl deze grote vulkaan tot nu toe uitbarstte met een frequentie van ongeveer eens in de 12000 jaar..
Uitbarsting van de Etna
Istituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia-Sezione di CataniaComputermodellen
De onderzoekers van de Monash University gebruikten driedimensionale geometrische computermodellen om de totale hoeveelheid as en lava te berekenen die 5000 jaar geleden uit de vulkaan kwam. De reconstructie werd gedaan aan de hand van de huidige vorm van de vulkaan, gecombineerd met de gevonden as- en lavaresten die in de omgeving terecht kwamen. Vervolgens bootsten de aardwetenschappers met simulatiemodellen de vulkaanuitbarsting na die deze hoeveelheden as en lava zou kunnen produceren, en bovendien een krater als die van de Mount Gambier zou achterlaten.
Ze keken daarbij vooral naar het type vulkaanuitbarsting dat optrad: Betrof het hier een “gewone” magmatische vulkaanuitbarsting, zoals we die ook zien op bijvoorbeeld Hawaï, of een meer explosieve, freatomagmatische uitbarsting, ten gevolge van vermenging van het magma met water – zoals in het geval was bij de Eyafjallajökull op IJsland?
Blue Lake: Eén van de grote kraters gevormd door het mengen van magma en water. Het meer is het hele jaar door fantastisch blauw door algengroei.
Jozua van Otterloo, met toestemmingDat laatste, concludeerden de onderzoekers uiteindelijk in het vakblad Bulletin of Volcanology. “Het magma kwam waarschijnlijk vanaf een diepte van ongeveer 80 kilometer naar het aardoppervlak, en reageerde daar met het aanwezige grondwater tot een explosief mengsel¨, zegt Van Otterloo. De onderzoekers schatten de hoogte van de aswolk op 5 tot 10 kilometer. Met de totale hoeveelheid as, lava en gesteentepuin die werd rondgeslingerd zou je 130.000 Olympische zwembaden kunnen vullen.
Waakzaamheid lijkt dus geboden – al kunnen de onderzoekers niet zeggen wanneer er weer een uitbarsting zal plaatsvinden…