Naar de content

Slachtoffers in de scanner

Rick van Rijn

Schietincidenten, verkeersongevallen en kindermishandeling. Allemaal laten ze hun sporen na in het lichaam. Met een röntgenfoto, CT-scan of MRI-scan komen zaken naar boven die met uitwendig onderzoek of een sectie verborgen zouden blijven. Politie en justitie maken dan ook steeds meer gebruik van forensische radiologie.

“Welke beeldtechniek we gebruiken, hangt af van de vraag”, vertelt Paul Hofman, forensisch radioloog aan het Maastricht UMC+. “Vragen of casussen komen bij ons binnen via de forensisch consulent. Die gaat ernaar kijken en beslist dan wat de beste manier van beeldvorming is. Dat is bijna altijd een CT-scan, maar soms, als we bijvoorbeeld meer detail willen zien van de weke delen, gebruiken we ook MRI. De radioloog die de beelden bekijkt, kent de casus zelf niet. Hij geeft dus onbevooroordeeld zijn mening en bespreekt die daarna met de forensisch consulent en de aanwezige politiefunctionarissen. De consulent kan tijdens zo’n gesprek eventueel gerichte vragen stellen, zoals ‘kijk daar nog eens naar’.”

Reconstructie

Met de resultaten van dit onderzoek kunnen rechercheurs direct verder. Hofman geeft een voorbeeld: “Bij een schietincident kunnen we met behulp van een CT-scan bepalen hoeveel kogels er door het lichaam zijn gegaan. Rechercheurs weten dan naar hoeveel kogelhulzen ze moeten zoeken op de plaats delict.” Maar er zijn nog meer mogelijkheden. “We kunnen weergeven welke trajecten de kogels in het lichaam hebben afgelegd. Dat zegt iets over vanaf waar is geschoten”, gaat Hofman verder. Door de plaats delict in 3D te scannen en een animatie te maken van de kogelbanen kun je een schietincident mooi reconstrueren.

Dat gebeurde vorig jaar nog, na het schietincident bij de overval op een juwelier in Deurne. Tijdens de persconferentie liet de officier van justitie in een filmpje zien hoe er precies werd geschoten. Die reconstructie was gemaakt op basis van een scan van de plaats delict en radiologisch onderzoek, uitgevoerd door Hofman en zijn team. Het is een mooi voorbeeld van forensische radiologie in de praktijk.

Hoofdofficier van justitie Bart Nieuwenhuizen laat in een persconferentie een uitgebreide reconstructie zien van het schietincident bij de overval op een juwelier in Deurne.

Natuurlijke dood?

Over de vraag of Hofman zijn werk spannend vindt, moet hij even nadenken. “Alle dingen die je voor het eerst doet, zijn spannend”, antwoordt hij, “maar daarna wordt het gewoon werk. Ik ben opgeleid, en ook nog steeds werkzaam, in de gezondheidszorg, maar gebruik mijn kennis en kunde inmiddels ook daarbuiten.”

“Radiologie kun je in principe inzetten bij iedere dood. In het ziekenhuis noemen we dat onderzoek na de dood postmortale radiologie. Dit onderzoek kan een bijdrage leveren aan het bepalen van de doodsoorzaak. Stel, iemand is thuis dood gevonden. Dan kun je zeggen ‘dit is een natuurlijke dood’ en dan ben je klaar, maar misschien is er wel meer aan de hand. Dat kunnen wij onderzoeken.”

Niet alleen sporen van schietincidenten, maar ook van steekwonden, een overdosis drugs, wurging of mishandeling zijn met behulp van forensische radiologie terug te vinden.

Iets tastbaars

Rick van Rijn, forensisch radioloog bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), houdt zich vooral bezig met zaken rondom ernstige kindermishandeling. Met behulp van radiologisch onderzoek gaat hij op zoek naar breuken of afwijkingen of scheuren in de organen. Met andere woorden: letsel passend bij trauma.

CT-scan van de schedel van een vier maanden oude jongen. In de cirkel is een breuk te zien, als gevolg van toegebracht schedelhersenletsel.

 Rick van Rijn

Van Rijn werkt ook als kinderradioloog bij het Emma Kinderziekenhuis in Amsterdam. Er liggen dagelijks kinderen bij hem onder de scanner, dus wat dat betreft is een forensische zaak niet spannend. “Maar het is wel anders”, zegt hij. “Forensische radiologie is geen algemeen bekend vakgebied en dat maakt het uitdagend. Het is wel belangrijk dat je als forensisch radioloog dingen doet, die je in je dagelijkse praktijk als radioloog ook doet.”

Forensische radiologie speelt vaak een essentiële rol bij geweldsdelicten. De resultaten van het onderzoek van Van Rijn worden dan ook regelmatig gebruikt in de rechtszaal. “Het radiologieverslag wordt doorgaans verwerkt in het forensisch verslag. Het klinkt misschien gek, maar bij kindermishandeling is het fijn om iets tastbaars te hebben. Zodat je kunt zeggen: ‘meneer, mevrouw, er is een duidelijke breuk te zien en die komt daar niet zomaar door een ongelukje.’”

Verkeersslachtoffers

In de meeste strafzaken liggen dode lichamen onder de scanner. Soms, met name bij mishandelingszaken, worden er ook opnamen gemaakt van levende personen. Hofman houdt zich naast strafzaken ook bezig met identificatie. Zo was hij betrokken bij het identificeren van de slachtoffers van rampvlucht MH17, afgelopen zomer. “Bij dat onderzoek beschrijven we de binnenkant van het lichaam. En dan vind je soms dingen die uniek zijn voor iemand”, legt hij uit.

Een bijzondere groep slachtoffers waarvoor de hulp van Hofman tegenwoordig regelmatig wordt ingeroepen, zijn verkeersslachtoffers. Vaak wordt er na een dodelijk ongeluk geen sectie op de lichamen gedaan, want dat is te duur. Op een vergelijkbare manier als bij een schietincident, kun je met radiologie een verkeersongeval reconstrueren.

Overdoen

Wat is de toegevoegde waarde van forensische radiologie? “Een groot voordeel van radiologie is dat de data bewaard blijven”, vertelt Hofman. “Een sectie doe je één keer, daar schrijf je een verslag over en dan is het klaar. Je kunt het niet overdoen. Als er bij ons na twee jaar iemand komt met een aanvullende vraag, zijn alle gegevens er gewoon nog en kunnen we er opnieuw naar kijken.”

Röntgenfoto van een tien weken oud meisje. Er zijn verschillende ribbreuken zichtbaar (cirkels) bij deze verdenking van kindermishandeling.

 Rick van Rijn

“Daarnaast is het met radiologie mogelijk om beter te kijken naar andere delen van het lichaam”, vult Van Rijn aan. “Bij autopsie wordt vooral gekeken naar de hersenen, borstkas en buik. Nu kunnen we ook veel beter kijken naar de armen en benen.”

Sterkere zaken

Beide zijn het er over eens dat radiologie de traditionele sectie niet kan vervangen. Van Rijn: “Blauwe plekken en kleine wondjes aan de buitenkant van het lichaam kun je met een scan niet zien. En tijdens autopsie kun je losse cellen afnemen voor histologisch onderzoek. Dat kunnen we met een scan ook niet. De onderzoeken helpen elkaar dus.” Hofman: “Radiologie heeft als doel om onderzoek te doen op plekken waar nog geen onderzoek wordt gedaan. Bovendien heb je met twee methoden, die op een andere manier naar het lichaam kijken, een sterkere zaak, als ze dezelfde conclusie trekken. We willen sectie dus niet vervangen.”

Zowel Hofman als Van Rijn krijgen wekelijks een aantal zaken binnen. “Het vakgebied is echt in opkomst”, vertelt Van Rijn. “Een paar jaar geleden was het nog een zeldzaamheid als onze hulp werd ingeroepen, tegenwoordig gebeurt dat dus elke week.” Hofman probeert de radiologie ook zelf te promoten. Experts uit Maastricht verzorgen bijvoorbeeld onderwijs voor de politieopleiding en de opleiding voor forensisch artsen. “Forensische radiologie is een techniek waar je heel veel mee kunt”, zegt hij. “Gelukkig zien steeds meer politiefunctionarissen de toegevoegde waarde.”

ReactiesReageer