Scrollen langs perfecte lijven en levens

Tot zo’n tien jaar geleden stonden foto’s van perfect gevormde mensen met een stralend gebit en een gave huid alleen in de tijdschriften. Via applicaties op smartphones kan iedereen nu fotoshoppen. Met één swipe leg je een filter over een kiekje, die je eerst tien keer opnieuw kan maken om de voordeligste hoek te vinden. Perfecte gezichten en lijven zijn nu overal te zien op sociale media.

Dermatologen van de Boston University School of Medicine sloegen onlangs alarm met een opiniestuk in JAMA Facial Plastic Surgery. Onrealistische foto’s met filters worden langzamerhand de norm, waardoor onze perceptie van schoonheid verandert, schrijven ze. Bewerkte selfies zouden weerslag hebben op het zelf- en lichaamsbeeld van jongeren. Zelfs zo erg, denken de auteurs, dat het kan aanzetten tot body dysmorphic disorder (BDD), een psychische aandoening waarbij je er anders denkt uit te zien dat je er werkelijk uit ziet. Zijn de artsen terecht zo bezorgd?

Cosmetische chirurgie

De Nederlandse expert op het gebied van zelf- en lichaamsbeeld en sociale media is gedragswetenschapper Dian de Vries, werkzaam aan de Universiteit Utrecht. Zij ziet duidelijk een link tussen die twee. Ze publiceerde in 2014 met collega’s een onderzoek naar zeshonderd Nederlandse tieners van tussen de elf en achttien jaar oud. De jongeren vulden in 2008 een vragenlijst in over hoe ze over hun uiterlijk dachten, en hoe vaak ze op Hyves zaten, de populairste site op dat moment, op een schaal van 0 (nooit) tot en met 4 (altijd). Anderhalf jaar kregen ze dezelfde vragen nog eens.

Wat bleek? Jongeren die in 2008 veel tijd doorbrachten op Hyves, te vergelijken met Facebook, waren anderhalf jaar later gemiddeld iets minder tevreden met hun uiterlijk ten opzichte van jongeren die minder sociale media gebruikten. De grootgebruikers gingen hun uiterlijk bovendien belangrijker vinden, wat weer een sterkere wens om cosmetische chirurgie te ondergaan voorspelde.

Meiden en jongens

Al kan ze het niet met zekerheid zeggen, het lijkt erop dat sociale media onzekerder kan maken. Opvallend genoeg is dat extra schepje onzekerheid voor jongens en meisjes even groot. Het verschil is dat meisjes los van sociale apps al onzekerder en meer met hun uiterlijk bezig zijn. “Dat is de cultuur. De bijdrage van sociale media aan het al bestaande lichaamsbeeld is echter voor beide seksen hetzelfde.”

Hoe zit het eigenlijk met mensen van middelbare leeftijd? Zijn zij gevrijwaard van de invloed van apps? De Vries: “Aan sociale media-studies doen vooral tieners en jongvolwassenen mee, maar bij oudere groepen zien we hetzelfde patroon. Of het effect bij jongeren sterker is dan bij dertigers, veertigers of vijftigers weten we niet. Misschien wel, omdat je in de tienertijd bezig bent een zelfbeeld te ontwikkelen.”

De bron van het kwaad

Gemiddeld genomen over alle jongeren is de invloed van sociale media klein, tonen de studies van De Vries. Bij de ene persoon hebben sociale apps een negatieve invloed, bij de ander positief en bij een derde heeft het geen effect. Wie zijn de mensen die eronder lijden? “Een belangrijke voorspeller is de mate waarin je jezelf vergelijkt met andere mensen”, legt De Vries uit.

Ze deed recent een studie met een groep mensen die zegt zichzelf veel te vergelijken met anderen, en een groep die zegt dat niet te doen. Wat gebeurt er als je ze blije posts van onbekende mensen laat zien? De twee groepen samen genomen rolt er niks uit. “Kijk je naar de groepen apart, dan blijken de vergelijkers zich minder blij te voelen bij het zien van perfecte posts. De niet-vergelijkers worden er wél blij van”, aldus De Vries. “Sociale vergelijking is de bron van het kwaad.”

Eetstoornissen

Dus in de huidige selfiecultuur zijn er niet meer eetproblemen? Voor zover ze weet zijn er nog geen studies gedaan naar selfiecultuur en meer eetstoornissen, reageert universitair docent Jessica Alleva, die aan de Universiteit Maastricht lichaamsbeeld onderzoekt. “Al is het wel bekend dat een negatief lichaamsbeeld een belangrijke risicofactor om een eetstoornis als anorexia of boulimia te ontwikkelen.” Wel onderzocht is de link tussen sociale media, lichaamsbeeld en tekenen van eetstoornissen, legt Alleva uit. “Gedrag en gedachten rond eten kunnen afwijken zonder meteen een volwaardige eetstoornis te zijn.” En ja, mensen die vaak hun status checken en online foto’s bekijken, blijken inderdaad meer symptomen te hebben, zoals vaak diëten en calorieën tellen.

Wittere tanden

Beseffen jongeren eigenlijk wel dat ze zichzelf vergelijken met vaak onrealistische plaatjes? Een bloemenkroontje of hijgende hondentong bij Snapchat is overduidelijk nep, maar wat als huid, ogen, tanden en vorm van het lijf zijn bewerkt? Het echte fotoshopwerk? Een van de weinige studies naar gefotoshopte selfies komt van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Communicatiewetenschapper Mariska Kleemans en haar collega’s deden een online experiment, waarbij ze 144 tienermeisjes of originele of gemanipuleerde versies van Instagram-selfies lieten zien. Over de bewerkte selfies van tienermeiden lagen filters, daarnaast waren lichamen en gezichten geretoucheerd; dunnere benen, smallere middels, geen wallen en puistjes.

Meiden die de gemanipuleerde foto’s bekeken waren direct na het experiment minder tevreden met hun uiterlijk dan de groep die originele plaatjes zag. Vooral meisjes die zichzelf vaak vergelijken met anderen waren kwetsbaar.