Naar de content

Schoenmaat 84

Anne Schulp, NHM Maastricht, met toestemming

Wat waren het toch voor dino´s die 140 miljoen jaar geleden hun sporen achterlieten in de modder van Jemen? Ongevaarlijke planteneters, zegt paleontoloog Anne Schulp. Op 20 januari gaf hij een lezing bij het Geologisch Museum Hofland in Laren, over deze spectaculaire dinosaurussporen.

Werkzaamheden aan het spoor

Anne Schulp, NHM Maastricht, met toestemming

De eerste dinosauriër-sporen die ooit zijn aangetroffen op het Arabisch Schiereiland, bij Sana´a in Jemen, zijn afkomstig van een ornithopode – een vredelievende planteneter. Dit vermoeden bestond al, maar is nu bevestigd door een analyse van de sporen met een vernieuwde methode. Anne Schulp, als dinosaurus-onderzoeker werkzaam bij het Natuurhistorisch Museum in Maastricht, is opgelucht, vertelt hij het publiek dat naar het in het Geologisch Museum Hofland in Laren is gekomen om het verhaal over de dino-sporen te horen. Schulp werkte mee aan de eerste identificatie van de dino’s die de sporen in de modder hadden achtergelaten, en had in eerste instantie al geconcludeerd dat het om een ornithopode ging.

“Het Geologisch Museum van Sana´a had vervolgens een bewegende reproductie van een ornithopode laten maken, op ware grootte, om te illustreren wat voor dier deze voetsporen had gemaakt. Het beest was net bij het museum bezorgd, het plastic zat er nog omheen. En toen verscheen er opeens een wetenschappelijk artikel van twee Australische paleontologen, met een update van de systematische methode waarmee zo´n determinatie gedaan wordt”, vertelt Schulp. Het maakte hem behoorlijk nerveus; In Australië was gebleken dat een drietenige ornithopode ten onrechte was aangezien voor een drietenige theropode – de agressieve vleesetende dinosoort waar ook de Tyrannosaurus rex uit Jurassic Park toe behoort.

Gelukkig hoefde Schulp zijn collega´s in Jemen niet te bellen met de mededeling dat de bewegende dino afgevoerd moest worden: ook de nieuwe analyse, gebaseerd op alle mogelijke verhoudingen die je in zo´n voetafdruk kunt opmeten, bevestigde dat het hier om een brave ornithopode ging, en niet om een afschrikwekkende theropodesoort. Schulp publiceerde het resultaat eind 2012 in het vakblad Ichnos.

Het begin

Het verhaal begint jaren eerder, in 2006, als Schulp in Maastricht een mailtje opent van aardwetenschapper Mohammed Al-Wosabi uit Jemen. Twee foto´s verschijnen op zijn computerscherm, met daarbij de vraag: “Zou het kunnen dat dit dino-sporen zijn?” Dat zijn het inderdaad, en het betekent dat er voor het eerst sporen van deze oerbeesten op het Arabisch Schiereiland zijn ontdekt.

En niet zulke kleintjes ook. “Maatje 84”, schat Schulp de maat van de achterpoot van het beest in, door zijn eigen voet naast de meegebrachte voetomtrek, met stift overgetrokken op een groot stuk transparant plasticfolie, neer te zetten. De pootafdrukken meten ongeveer een halve meter lang en een halve meter breed – Schulp zelf heeft schoenmaat 42.

De voet van Anne Schulp, en de pootafdruk van de ornithopode bij Sana´a in Jemen.

Anne Schulp, NHM Maastricht, met toestemming

Veel haast maakte de ornithopode niet, aan de afstand tussen de voetafdrukken te zien. Schulp kan de stappen makkelijk nalopen, terwijl hij vergeleken met de dino die ze destijds maakte toch behoorlijk korte pootjes heeft. “Dat zien we meestal”, legt hij uit. “Op bodems waar je ver genoeg in weg zakt om mooie sporen achter te laten is het meestal niet prettig rennen”.

Langnekdinosauriërs

Een prachtige vondst dus, en het smaakte naar meer. Enthousiast geworden gingen de paleontologen de omgeving eens wat beter verkennen, en met succes. De onderzoekers vonden uiteindelijk niet minder dan 43 sporen in de omgeving, waarvan er 11 afkomstig waren van een kudde sauropoden (de langnekdinosaurus die je misschien nog wel kent als de glijbaan in de tekenfilmpjes van de Flintstones), en waarvan er één dwars door een dorpje heen liep.

Sporen van een kudde langnekdinosauriërs

Anne Schulp, NHM Maastricht, met toestemming

“De bewoners hadden de sporen altijd toegeschreven aan de kameel van de profeet Mohammed die hier ooit langs moest zijn gekomen”, vertelt Schulp. Zelf denkt hij dat een grote kudde dinosauriërs het nauwelijks begroeide gebied heeft overgestoken, om naar een nieuwe voedselrijke plek te verhuizen. Dat moet aan het einde van het Jura-tijdperk geweest zijn, ongeveer 140 miljoen jaar geleden, bleek uit vervolgonderzoek aan de minuscule kalkdiertjes die zich in de bodem bevinden.

Stofzuiger

Sporen zijn versteend gedrag, legt Schulp het publiek uit. Waar je botten kan gebruiken om te reconstrueren hoe het beest er uit gezien moet hebben, vertellen de sporen je wat de dino deed, en vooral hoe hij zich voortbewoog. Veel misverstanden zijn dan ook dankzij de sporen uit de wereld geholpen.

Dat de beesten hun enorme staart achter zich aan sleepten, bijvoorbeeld, of dat ze hun nek alleen maar gebruikten om, net als een giraffe tegenwoordig, bladeren uit hoge bomen te kunnen halen. “Je kan een langnekdinosaurus beter vergelijken met een stofzuiger”, aldus Schulp, “en zijn nek met de stofzuigerslang”. Terwijl het beest zelf op zijn plek blijft, kan hij dankzij z´n lange nek toch een heel stuk land leeg grazen.

Het reizen, het zoeken, het vinden – allemaal leuke onderdelen van het werk, vindt Schulp. Maar het allerleukste is toch wel dat we naar aanleiding van de bevindingen een steeds beter beeld krijgen van deze reuzen uit de oertijd. “Al was het maar omdat we dan realistischer films kunnen maken”, voegt hij er gekscherend aan toe.

http://www.youtube.com/watch?v=D6Kt-dT0N4w&list=PLF4CD30294E89D846

Scene uit The Lost World (1925), de film die als voorloper van de Jurassic Park films van 1993 en daarna beschouwd kan worden

Bronnen
  • Schulp en Wosabi, Telling apart Ornithopod and Theropod trackways: A closer look at a large, Late Jurassic tridactyl dinosaur trackway at Serwah, Republic of Yemen Ichnos: An International Journal for Plant and Animal Traces, 19:4 (2012) 194-198
    DOI: 10.1080/10420940.2012.710672
  • Romilio en Salisbury, A reassessment of large theropod dinosaur tracks from the mid-Cretaceous (late Albian–Cenomanian) Winton Formation of Lark Quarry, central-western Queensland, Australia: A case for mistaken identity Cretaceous Research 31 (2011)135–142 DOI: 10.1016/j.cretres.2010.11.003