Als je rokers het gezondheidsrisico van hun peukje wil laten inzien, kan je beter een retorische vraag op het sigarettenpakje zetten dan een medisch feitje aan ze opdringen. Dit ontdekten sociaal psychologe Barbara Müller van de Radboud Universiteit Nijmegen en haar collega’s. “Mensen willen het gevoel hebben dat ze hun eigen mening vormen.”
We kennen ze onderhand wel: de afbeeldingen van de zwartgeblakerde longen of waarschuwingsteksten als ‘roken veroorzaakt longkanker’ op sigarettenpakjes. Hoewel rokers heus wel weten dat hun gewoonte ongezond is, zijn ze al snel aan deze leuzen gewend.
“Maar dat niet alleen”, zegt Barbara Müller. “Zo’n boodschap werkt vaak zelfs averechts.” Hoewel het de bedoeling is om rokers angst in te boezemen, schieten ze juist in de verdediging bij het zien van zo’n medisch feitje: het is overduidelijk op het pakje gezet om hen te shockeren.
“Rokers hebben geen zin in deze opgelegde gewetenswroeging. Als de overheid dus op zo’n pakje roept dat roken slecht is, gaan zij deze waarschuwingen juist negeren.”
Die recalcitrantie zit volgens Müller diep in de aard van het beestje. “Mensen houden er niet van om een mening opgelegd te krijgen. Ze willen de ruimte hebben om hun eigen invulling te geven aan de feiten: overtuiging kan alleen van binnenuit komen. De uitdaging voor ons team was dus: kan je een roker op zo’n manier beïnvloeden dat ze zélf de risico’s van roken in gaan zien?”
Vraag of geen vraag
Daarom onderzochten Müller en haar collega’s of het omvormen van zo’n waarschuwingsboodschap naar een retorische vraag de risicoperceptie van rokers verhoogt: hiermee wordt de meningsvorming immers niet opgelegd, maar aan henzelf overgelaten.
De onderzoekers verdeelden 60 dagelijkse rokers in vier gelijke groepen. Drie daarvan kregen een sigarettenpakje met verschillende waarschuwing voorgeschoteld: het feit ‘roken veroorzaakt longkanker’, een plaatje van zwartgeblakerde longen, of de retorische vraag: ‘Wat zijn de gevolgen van roken voor je longen?’. De vierde groep kreeg een sigarettenpakje waar helemaal niets op stond: om te testen of zo’n boodschap – in welke vorm dan ook – de risicoperceptie überhaupt wel verhoogt.
Retoriek maakt risicobewust
Wat bleek? Door de waarschuwing te verpakken in een retorische vraag werden rokers aangespoord om na te denken over de gevolgen van hun sigaret, zónder dat ze hierbij in de verdediging schoten. “De rokers die de retorische vraag op hun pakje kregen voorgeschoteld, werden zich het meest bewust van de risico’s die roken met zich mee brengt.” Ook schatten zij hun kansen het hoogst in om tijdens latere levensfases een rookgerelateerde ziektes onder de leden te krijgen.
De impact van het pakje zonder een boodschap was bijna net zo groot, maar het opdringen van een medisch feitje of een afschrikwekkend plaatje resulteerde juist in een veel lager risicobewustzijn.
Sterk staaltje psychologie
Het effect van een retorische vraag is volgens de onderzoekers eigenlijk een simpel doch sterk staaltje psychologie.“Ook bij de motivatie om van de sigaret af te blijven worden zelfgevormde argumenten dus geloofwaardiger gevonden dan wanneer deze je worden verteld door een ander die jou overduidelijk wil beïnvloeden, zoals reclames of de overheid. Helemaal wanneer deze ‘discussiepartner’ ook nog eens anoniem blijft.”
Toch zit de grootste winst hem volgens Müller in het feit dat het stellen van een vraag de rokers wel aanzet tot denken, maar niet in de verdediging drukt. “Alleen al als je niets op het pakje zet, is het risicobewustzijn hoger dan wanneer je een medisch feitje opdringt aan rokers. Maarja, niet voorlichten is natuurlijk geen optie.” De retorische vraag biedt uitkomst: deze voorkomt de defensieve reactie ook, én zet aan tot denken. “Hier liggen mogelijkheden voor een effectievere voorlichting”, concludeert Müller.
Voorwaarde voor het invoeren van zo’n retorische waarschuwing is volgens Müller wel dat de doelgroep zich bewust moet zijn van de gezondheidsrisico’s van hun gedrag. “We moeten hiernaast dus actief blijven voorlichten: als mensen niet weten dat roken kanker veroorzaakt, heeft zo’n retorische vraag natuurlijk weinig zin.”
Zie ook:
- Stoppen met roken door advies op maat (Wetenschap24)
- Nicetine op weg naar het brein getackeld (Kennislink)