Preventief ruimen van olijfbomen door Brussel stuit in Italië op grote weerstand

Xylella fastidiosa, een hout-etende bacterie, raast als een Bijbelse plaag door de olijfbomen in Apulia, in het zuiden van Italië. Volgens de EU moet je daarom alle olijfbomen in een straal van 100 meter rond een zieke boom omhakken. Maar in Apulia zijn sommige olijfbomen bijna familieleden. Technocratische richtlijnen uit Brussel komen opnieuw frontaal in botsing met de lokale cultuur.

22 juli 2016

Olijfolie is al niet goedkoop, maar zou in de komende jaren nog heel wat duurder kunnen worden. Deze week werd bekend dat deskundigen er van uit gaan dat het indammen van een dreigende plaag onder olijfbomen in Apulia, in de hiel van de Italiaanse laars, mislukt is. Eerder al – in oktober 2013 – rapporteerde de Italiaanse plantengeneeskundige dienst aan de Europese Commissie dat in Apulische olijfbomen de bacterie Xylella fastidiosa was aangetroffen, een voor olijfbomen dodelijke infectie. In een overzichtsartikel in wetenschappelijk tijdschrift Science maakt Rodrigo Almeida nu, na krap drie jaar, de balans op van de maatregelen die tegen deze plaag genomen zijn, en dat is niet best. De vrees is groot dat de bacterie zich nu verder door Italië gaat verspreiden.

De Xylella fastidiosa nestelt zich in het xylem, een belangrijk bestanddeel van hout en van de kanalen die water en voedingsstoffen door een plant transporteren. Als een boom eenmaal geïnfecteerd is, verspreidt de bacterie zich door de hele boom en gaat die uiteindelijk dood. Maar al lang voor die tijd is de boom besmettelijk. Zijn sap wordt namelijk genuttigd door de schuimcicade (Philaenus spumarius), waarna dit vliegende insect de bacterie overbrengt op olijfbomen in de omgeving.

Koffieplanten uit Costa Rica

Deze plaag kwam voorheen alleen in Amerika voor. Met genetisch onderzoek is aangetoond, dat de bacterie in koffieplanten uit Costa Rica de oceaan is overgestoken. Na de eerste melding uit Apulia zette de Franse overheid een monitoringsprogramma op. De bacterie bleek toen al op minstens 250 locaties op Corsica en de Franse Rivièra aanwezig. Deze bacteriestam wijkt genetisch echter net iets af van de Italiaanse, en heeft tot nog toe geen epidemie veroorzaakt.

Eigenlijk de enige manier om een uitbraak in te dammen, is alle vatbare bomen om te hakken in een omtrek van honderd meter van elke zichtbaar zieke boom. Dit is dan ook door de Europese Commissie als bindende richtlijn uitgevaardigd. In Frankrijk heeft men zich hier min of meer aan gehouden, maar in Italië niet.

In zijn artikel beschrijft Almeida wat er werkelijk gebeurd is: “Lokale milieuactivisten en politici hebben de EC-richtlijnen aangevochten en rechtszaken aangespannen om de pogingen tot het indammen van de epidemie te blokkeren. (…) Het publieke wantrouwen in wetenschap en wetenschappers heeft geleid tot samenzweringstheorieën die nu alomtegenwoordig zijn in lokale gemeenschappen, wat de pogingen tot indamming nog verder belemmert.”

*Xylella fastidiosa* infecteert veel meer soorten dan alleen de olijfboom. Op de foto oleanders die aangetast zijn door de bacterie.
wikipedia

Preventief ruimen

Waar hebben we dat eerder meegemaakt? Ook tijdens de vogelpest in Nederland ontstond heftige weerstand tegen de maatregelen uit ‘Brussel’, die onder meer inhield dat hobbykippen van particulieren preventief geruimd moesten worden. Van een afstand kunnen technocratische maatregelen effectief en vanzelfsprekend lijken, maar in je eigen achtertuin kijk je daar heel anders tegenaan.

Almeida: “De Europese Commissie behandelt de dreiging van X. fastidiosa als een plantenziekte, die maatregelen voor indamming vereist. Maar voor de Apulianen geldt een andere werkelijkheid: hun olijfbomen omhakken, betekent het vernietigen van tastbare monumenten van hun familiegeschiedenis. Hier doodt de ziekte onvervangbare bomen, inclusief die zijn geplant ter ere van de geboorte van generaties van familieleden.”

Is het preventief ruimen van ogenschijnlijk gezonde, soms eeuwenoude olijfbomen wel echt de enige remedie? In april 2016 belegde de European Food Safety Authority (EFSA) een bijeenkomst van experts die moesten beoordelen of de infectie in olijfbomen ook te bestrijden was zonder ze om te hakken.

Twee onderzoeksgroepen in Italië hebben geprobeerd om geïnfecteerde bomen te genezen door een combinatie van drastisch snoeien en behandeling (besproeien of toedienen via de wortels) met een commercieel product dat onder meer zink, koper en citroenzuur bevat. Deze olijfbomen overleefden de zomer van 2015 en de daaropvolgende winter, en ze leverden zelfs nog een kleine oogst olijven op.

Het EFSA Panel on Plant Health oordeelde echter dat hier geen sprake is van genezing. Ook zonder behandeling verloopt de infectie langzaam, en kunnen sommige bomen nog een jaar of langer overleven. Dus of de behandeling echt verschil maakt kan pas na meerdere oogstseizoenen beoordeeld worden. Bovendien is gebleken dat de behandelde bomen nog steeds geïnfecteerd zijn met Xylella fastidiosa.

Het Panel vermoedt, dat dit soort behandeling wel nuttig kan zijn om de olijfbomen nog een tijdje productief te houden in gebieden, zoals Apulia, waar het uitroeien van de bacterie al niet meer haalbaar is. Maar waarschijnlijk zullen al die bomen op termijn alsnog het loodje leggen.

Als je in Zuid-Italië op vakantie gaat: kijk nog maar een keer goed, want over een paar jaar staan er misschien geen olijfbomen meer.