Naar de content

Perfecte mens nog lang niet in zicht

“Mensverbetering blijft boeien”

Marloes van Amerom

In samenwerking met het Rathenau Instituut en Science Center Nemo organiseerde Kennislink onlangs het debat Iedereen Perfect?!. Het hoofddoel? Nadenken over de wenselijke grenzen van (toekomstige) vormen van mensverbeteringstechnologieën.

Kort interview met Jan Staman (links) als opwarmertje voor de discussie.

wikimediacommons

Iets dat volgens Jan Staman, de directeur van Rathenau, dringend nodig is. “Wij mensen zijn van nature nou eenmaal verbeteraars,” zei hij, daarbij subtiel een tikje gevend op zijn bril. “Alleen gaat het tegenwoordig wel erg snel. Steeds meer is te koop en komt op ons af. Van neurostimulatoren tot Ritalin voor het hele gezin tot verregaand aan je uiterlijk sleutelen. Maar mensen vrezen ook de druk van de groep of verzekering om mee te doen. Kortom, tijdige reflectie is belangrijk om ervoor te zorgen dat wetenschappers of overheid burgers niet met zaken gaan opzadelen die ze helemaal niet willen.”

De rimpels van je opa?

Om de meningen in de zaal ten aanzien van mensverbetering te peilen vroeg moderator Richard Engelfriet allereerst het publiek om met de voeten te stemmen: wie zou cosmetische ingrepen of andere vormen van mensverbetering op schoonheidsgebied willen toepassen?

Het grootste deel van de zaal bleek hier niet voor te zijn. Redenen tegen varieerden van “ik vind het gewoon niet mooi die appelwangetjes” tot “net zulke mooie rimpels willen als m’n opa”. “Teveel gedoe” en “onnodig” waren andere veelvuldige gehoorde argumenten. Wat dat betreft vertoonde de discussie wel wat overeenkomsten met de online discussie die Kennislink hierover online organiseert.

Redenen om wel voor te zijn waren voor bijvoorbeeld Kennislinker Sven de Jong dat hij met een hazenlip geboren was en blij was geweest met de mogelijkheid die weg te werken. Een andere deelneemster gaf aan nu niets te willen doen maar zich voor te kunnen stellen dat dat wel anders zou zijn als ze ouder wordt. Lachend: “Ineens zijn die ouderen niet meer een groep die heel ver weg van mij staan, maar begin ik er onderdeel van te worden!”

Geen freaks, wel ethische issues

Cosmetisch arts Rogier Meulenaar die aansluitend een praatje gaf verzekerde het publiek allereerst dat “we hoe dan ook niet bang hoeven te zijn voor een samenleving vol ‘freaks’” als gevolg van cosmetische chirurgie, waarna hij foto’s liet zien van relatief subtiele gezichtsverbeteringen. Wel roept zijn vak wat hem betreft soms morele issues op, zoals het gevaar dat de culturele normen van een sociaal aanvaardbaar uiterlijk te ver opgerekt zouden kunnen worden. En de vraag in hoeverre je als arts altijd mee moet gaan in de wensen van je patiënten.

Zijn huidige manier van hiermee omgaan? “Zoveel mogelijk mijn artsenprincipes van mensen willen helpen toepassen. En altijd blijven kijken naar wat bij iemand past in plaats van klakkeloos te volgen.” Ook pleitte Meulenaar voor de ontwikkeling van algemeen geaccepteerde ethische richtlijnen op zijn vakgebied, “na uitgebreide reflectie.”

Ineke Bolt, ethica op medisch gebied, was gelukkig ter plaatste om hem hiermee te helpen. Haar belangrijkste advies? “Een ethisch argument voor mensverbetering door schoonheidsingrepen zou kunnen zijn dat iemand er gelukkiger van wordt. Maar is dat zo? Zo blijft geluksgevoel na het winnen van een loterij ongeveer een jaar hangen, daarna is het weer op hetzelfde niveau, omdat mensen aan hun nieuwe niveau gewend zijn geraakt. We moeten dan ook kijken naar wat de motieven van mensen zijn bij verregaande ingrepen. Oftewel: wanneer is genoeg genoeg?”

Ritalin voor het hele gezin?

Een ander aspect van mensverbetering waar op in werd gegaan betrof mensverbetering op cognitief gebied. Om de discussie wat meer richting te geven las Malou van Hintem, auteur van Doe Eens Normaal, een Volkskrantcolumn van haarzelf voor waarin ze voor vrij gebruik van van breinverbeteraars en meer specifiek Ritalin pleit, zodat mensen die dat willen hiermee hun prestaties kunnen verbeteren.

Ritalin wordt tegenwoordig behalve als medicijn tegen ADHD ook steeds vaker gebruikt als smart drug door mensen die hun concentratie ermee willen verbeteren.

WikimediaCommons by Octavio L via CC BY-SA 3.0

Van Hintems column leidde tot nogal wat discussie in de zaal: van zorgen over mogelijke bijwerkingen tot vrees voor sociale druk om mee te doen.

Van Hintem vroeg zich daarop af of de weerstand tegen het gebruik van Ritalin niet een calvinistisch trekje is: wordt het hier niet gewoon als not done of zelfs als zwak gezien om jezelf te verbeteren door een pil in plaats van door bijvoorbeeld te trainen? Maar waarom zou je eigenlijk niet ook op die manier het beste uit jezelf mogen halen?

Overigens wees Van Hintems column ook nog naar een ander aspect: mensverbetering is helemaal zo makkelijk niet. Onderzoek naar Ritalingebruik onder studenten wees namelijk uit dat een Ritalinnetje nemen om de concentratie te verbeteren alleen werkt bij impulsieve studenten, omdat die minder dopaminereceptoren in de hersenen hebben. Dit omdat Ritalin de werking van dopamine in de hersenen verhoogd. Minder impulsieve studenten hadden juist last van Ritalin. “Het idee dat een medicijnkast per definitie een breinverbeteraar is, is dus te simplistisch.”

Na Van Hintems lezing was het tijd om opnieuw te stemmen, dit keer over diverse andere vormen van cognitieve mensverbetering: van deep brain stimulation om je scherper te houden tot het gebruik van Epo kuurtjes.

Mensverbetering in actie?

Tijdens de aansluitende pauze hoefden deelnemers zich niet te vervelen. Zo werden er cafeïnepillen uitgedeeld (die later placebo’s zouden blijken te zijn…) en konden mensen zich laten fotograferen om vervolgens op een computerscherm te zien hoe ze er ook uit zouden kunnen zien na plastische chirurgie.

Ook was Kennislink hoofdredacteur Sanne Deurloo te bewonderen met eh, wollige katteoren. Iets wat meer aansloot bij de discussie over mens verbeting dan het wellicht op het eerste oog lijkt. Necomimi brainwave cat ears bewegen namelijk al naar gelang de emotie van de drager, wat weer handig is voor een gespreksgenoot die zo gelijk weet hoe de eh oren, er vandaag bijhangen.

Mensverbetering bij de politie

Om inzicht te geven in hoe mensverbeteringstechnologieën in de toekomst ook door de overheid ingezet zouden kunnen worden en verder debat daarover te stimuleren gaf bovendien Mark Wiebes, innovatiemanager van het Korps Landelijke Politiediensten een praatje.

De vader van vier bleek de nodige reserves te hebben tegen de toepassing van mensverbeteringstechnologieën om de prestaties van de politie te verbeteren. “Moeten we ons wel steeds aan passen aan de omstandigheden, of ons eerst n’s afvragen of we die omstandigheden wel willen?”

Wiebes voelde dan ook niets voor de verstrekking van pilletjes als Modafinil aan bijvoorbeeld de ME, zodat die langere diensten zouden kunnen draaien. “Boeven worden inderdaad steeds sterker door dingen te nemen…maar als politie moeten we het allang niet meer puur van fysieke fitheid hebben.”

Ogen in je rug

Wie niet sterk(er) is moet slim zijn, en op dat gebied zag Wiebes dan ook wel degelijk mogelijkheden voor mensverbetering, bijvoorbeeld door de zintuigen van agenten te ‘verlengen’. “Beter kunnen luisteren, zou mooi zijn, net als ogen in het achterhoofd door bijvoorbeeld mini camera’s. Of door mee te kijken met andermans ogen, bijvoorbeeld door middel van camera’s op het dashboard van auto’s. Door met ‘langere zintuigen’ te werken zou onze awareness van wat er nou echt aan de hand is of gebeurd is in het geval van bijvoorbeeld een criminele transactie snel kunnen verbeteren.”

Wiebes benadrukte hierbij overigens deels op eigen titel te spreken en niet namens het hele politiekorps.

Leidraden

Hierna sprak een viertallig panel waar onder meer Rob van Hattum (Nemo, VPRO) Transhuman filmmaker Titus Nachbauer en denker des vaderlands René Gude zitting in hadden over mogelijke oplossingen voor de dilemma’s die mensverbeteringstechnologieën kunnen creëren.

Een eventuele toepassing van het voorzorgsprincipe kwam aan bod, maar het zou moeilijk zijn dat in te voeren. Bovendien zou het volgens Nachbauer “individuele keuzevrijheden kunnen belemmeren”. Het belang van gelijke toegang voor iedereen tot mensverbeteringstechnologieën werd tevens benadrukt.

Maar een echte leidraad bleef ontbreken.

Totdat Annick de Vries hierbij aanhakend vanuit het publiek zich afvroeg of het er dus niet om ging om of er nog wel individuele keuzes mogelijk zouden blijven of alleen nog collectieve? En of een belangrijke overweging, mede gezien de mogelijk nog onbekende bijwerkingen van sommige toepassingen, niet zou moeten zijn of we eenmaal op een nieuw technologisch pad beland nog wel terug zouden kunnen?

Een opmerking die op veel bijval mocht rekenen. “We moeten inderdaad geen laboratorium van dit land maken. En elk proces zou gestart moeten worden met als uitgangspunt dat individuele keuzes ten alle tijde mogelijk moeten blijven binnen een bepaalde ingeslagen weg,” vatte Gudde het nog even samen.

Reacties

“Ik vond het een leuke middag zei deelnemer Thomas Bombosch na afloop. “Ik had al nog iets meer informatie verwacht over de allernieuwste gadgets op het gebied van mensverbetering, maar de discussie was erg interessant: lekker laagdrempelig en open.”

Ook deelnemer Jan de Vos was enthousiast over de dag. Wel wilde hij naar aanleiding van de discussies over het verantwoordelijkheidsprincipe nog wat kwijt: “Het ging nu bij bijvoorbeeld bij de discussie over Ritalin wel heel erg over medische kant en de overheid. Maar we hebben toch ook een eigen verantwoordelijkheid?”

Aan de andere kant “zijn al die verschillende invalshoeken en meningen samen met de snelle technologische ontwikkelingen natuurlijk wel wat mensverbetering vandaag de dag zo boeiend maakt.”

_Het debat gemist, maar wel zin om mee te praten over waar de grens zou moeten liggen bij mensverbetering? Discussieer dan online mee op een van Kennislinks discussieblogs