Op zoek naar wat leven leven maakt

“Het waren eigenlijk twee dingen die ze zei”, zegt Ruys. “Het andere was : ‘Op het moment dat je overlijdt, zit er eigenlijk meer leven in jou dan daarvoor. Zelf ben je er niet meer, maar de ruimte die je innam, wordt dan bevolkt door enorme hoeveelheden bacteriën.’ Ik begreep meteen: zij kan verhalen vertellen en wetenschap zo overbrengen op lezers.”

Een levend iets

Het boek en de uitreiking van het eerste exemplaar waren reden om een extra NEMO Kennislink Live te organiseren. Het ‘gesprek met wetenschappers en publiek’ had dit keer het motto: Controle over het leven.
“Want ‘Hoe is leven ooit ontstaan?’ is de belangrijkste wetenschappelijke vraag”, zegt Bert Meijer, hoogleraar Organische Chemie aan de TU Eindhoven. “Dat vindt iedereen.”

Niet de hele zaal lijkt daar aan het begin van de avond al van overtuigd. Maar het is “veel belangrijker dan bijvoorbeeld de ‘zwaartekrachtgolven’ waar de kranten vol van staan”. Meijer is zelf al lang bezig met de vraag hoe uit een hoopje moleculen ‘dode materie’ ooit ‘een levend iets’ is ontstaan, en of dat ooit weer kan gebeuren.

Zakje moleculen

Het boek dat Esther Thole schreef, gaat over de wetenschappers die net als Meijer bezig zijn om leven na te bootsen en alle handige materialen die we daardoor al kunnen maken. De hoop van al die wetenschappers is ooit zelf een levende cel te maken uit wat daarvoor alleen een zakje met moleculen was. Sommige wetenschappers doen dat ‘van bovenaf’: ze kijken of ze van onderdelen van bestaande cellen een nieuwe levende cel kunnen maken. Andere zoals Meijer beginnen liever onderaan: bij de moleculen, de kleinste bouwsteentjes waar alles uit bestaat.

“Dat is het bijzondere: in de basis is al het leven hetzelfde”, zegt Thole. “Het bestaat allemaal uit dezelfde moleculen en atomen. Sterker nog, ook de levenloze wereld van stenen en zand bestaat uit diezelfde stoffen. Ik vind dat wel een troostende gedachte: we zijn deel van een groter geheel.”

De ziel

Maar is het dan werkelijk alleen een kwestie van die moleculen op de juiste manier samenvoegen? Techniek-filosoof Hub Zwart van de Radboud Universiteit Nijmegen weet dat nog niet zo net: “Ik spreek ook liever van een synthetische cel dan van een levende cel. Moleculaire wetenschappers zeggen vaak: ‘je begrijpt het als je het kunt nabouwen’. Die wetenschappelijke technici denken dat het bouwen van een synthetische cel ons zal verlossen van het vitalisme, de gedachte dat levende materie wordt bezield door een mysterieuze of goddelijke kracht. Maar misschien blijkt juist dat er toch iets essentieels en geheimzinnigs ontbreekt.”