Op deze plekken vind je rust in de stad

De 84-jarige Bep van Beek heeft zojuist buurttuin Van Swietenhof van het slot gehaald. ‘s Nachts gaat het hek dicht om overlast te voorkomen. Overdag kan iedereen binnenlopen. Vierentwintig jaar geleden legden zijn vrouw en hij de tuin aan, die verscholen ligt in een doodlopende straat in de Rotterdamse wijk Carnisse. “Destijds was het hier een bende”, zegt Van Beek. “Er stonden verroeste aanhangwagens. Tussen de tegels groeide heermoes.” Hij kreeg het onkruid onder de duim en toverde het plein met toestemming van de gemeente om tot een tuin met vijver, booghagen, een mozaïekbank en een grote diversiteit aan bomen en planten.

Stadspsycholoog Sander van der Ham wilde dit verborgen stuk groen graag laten zien. Het Van Swietenhof is een typisch voorbeeld van wat hij een ‘luwe plek’ noemt. Samen met acht anderen is hij minister van het door hemzelf opgerichte Ministerie van Luwte, een beweging van mensen die rust en stilte ontwerpen in de stad en daar onderzoek naar doen. Bij stadsontwikkeling en woningbouw wordt te weinig rekening gehouden met rust in de omgeving, aldus het ministerie. “De stad raakt steeds verder verdicht”, zegt Van der Ham. “Er komen meer mensen die dichter op elkaar gaan wonen. Openbare ruimte bouwen we vol. Of we organiseren er activiteiten. Het ministerie van Luwte is onze tegenbeweging.”

Op een plek als het Van Swietenhof kunnen buurtbewoners tot rust komen. Het is een plek waar het verkeerslawaai verstomt. Van Beek beaamt het. “Hier kun je jezelf zijn. Je kan hier zitten en een boek lezen, van de plantjes genieten en naar de vogeltjes luisteren.”

Uit de wind

Op twee minuten lopen van het Van Swietenhof ligt het Amelandseplein, een grote groene hotspot in de wijk. Weelderig groen, grote boomstammen om op te zitten, picknickbankjes, een ruim grasveld met speeltuin omgeven door bomen. Een paar jaar geleden zag het er hier nog heel anders uit, vertelt Van der Ham op een ronde door zijn eigen wijk. “Het plein werd omgeven door bouwhekken, zodat niemand erop kon. In coronatijd kwamen mensen hier barbecueën, dus de gemeente sloot het liever volledig af.”

Akoestiek

Een definitie geven aan luwte is lastig, maar Franc Kampshoff deed een poging in zijn masterscriptie ‘De ontspannen stad’ voor de Hogeschool Utrecht. ‘Luwteplekken’, schrijft hij, ‘zijn groene, waterrijke en veilige plekken met een prettige akoestiek die op korte loopafstand bereikbaar zijn waar mensen zich kunnen ontspannen’.

Akoestiek is een interessante. Hoe krijg je die ‘prettig’ in dichtbevolkte steden met veel ronkende motoren, industrie, horeca en evenementen? In Nederland is geluidsoverlast na luchtvervuiling het grootste risico voor de gezondheid, volgens het RIVM. Elke dag leven met achtergrondgeluid als getoeter van auto’s, bouwwerkzaamheden of brommende warmtepompen is stressvol. Wie veel stress heeft, slaapt slechter. Veel stress vergroot ook de kans op hart- en vaatziekten. In de stad komt het meeste lawaai van wegverkeer. En hoewel auto’s steeds stiller worden, blijft het verkeer groeien door verstedelijking en de trek van mensen naar de stad.

Decibellen zeggen niet alles, weet Van der Ham. Voor hun onderzoek praatten de luwte-ministers onder andere met bewoners van Badhoevedorp, wonend onder de rook van Schiphol. “Mensen daar hebben echt heftige gezondheidsklachten, met name door geluidsoverlast, maar niet iedereen gaat er hetzelfde mee om. We spraken een man die zich niet stoorde aan het geluid van vliegtuigen als hij een boswandeling maakte. Hij kon het van zich afzetten, want hij was in een mooie, rustige omgeving. Een andere man zei er juist helemaal gek van te worden dat hij – óók in het bos – overvliegende vliegtuigen hoorde.”

Iedereen beleeft geluid anders. Mensen kunnen een prachtige plek waarderen, ook al is het er luidruchtig. Denk aan een middeleeuws hofje in een binnenstad waar de kerkklokken luiden. Van der Ham: “Je moet de ervaring van bewoners zien te meten. Dat is wat we doen aan de hand van interviews en vragenlijsten.”

Groen en luwte

Op nog geen halve kilometer ten zuiden van het Amelandseplein ligt de De Groene Oase op Zuid, een gemeenschappelijke, biologische tuin waar de bloemen nog bloeien. Vrijwilligers wroeten in de aarde. 

“Iedereen uit de buurt mag hier komen tuinieren”, zegt Van der Ham. “Of gewoon een kopje koffie drinken en een praatje maken.” Het is de stilste plek tot nu toe op de wandeling door Carnisse.

Geen gouden regel

Met een kwartier lopen kom je langs drie luwe plekken in de wijk. Niet slecht. Nu nog de routes ernaartoe. Daar schort het aan, volgens stadspsycholoog Van der Ham: rustige wandelroutes richting de parken, hofjes en begraafplaatsen. “Maar daar wordt aan gewerkt. Samen met buurtbewoners hebben we hier in totaal tweeënhalve kilometer aan geveltuintjes aangelegd.” De Terschellingsestraat veranderde van een grijze doorgang tot een met geveltuintjes en muurplanten bedekte straat waar je met plezier doorheen wandelt. “Mensen vinden het vaak ook fijn om samen een straat te vergroenen. Er zit een sociale component aan.”

Een gouden regel om luwte in te bouwen in stedelijk gebied? Die is er niet. Wat werkt om rust te creëren in Rotterdam-Zuid, is in een andere wijk of stad wellicht geen succes. “Het is altijd een kwestie van op de plek zelf samen met bewoners ideeën bedenken, uitwisselen en uitvoeren.”

Zo ging het ook bij het Van Swietenhof, de gemeenschappelijke binnentuin die Bep van Beek hielp ontwikkelen. Hij is nog elke dag trots op de tuin. “Laatst zat er hier een meisje te studeren met haar laptop. Wie zoekt naar rust is hier op de goede plek.”