Online bij de les blijven

Hoe dan ook wordt er nog altijd veelvuldig online lesgegeven. En dat stelt zowel docent als leerling voor uitdagingen, met name op het gebied van interactie en aandacht. “Online leren is nu eenmaal niet hetzelfde als face to face leren”, stelt Jana Basnakova, cognitief neuropsycholoog aan de Radboud Universiteit. In haar thuisland Slowakije gaf ze tijdens de lockdown workshops waarin ze ouders adviseerde hoe ze hun kinderen het best konden begeleiden bij hun schoolwerk.

Online lesgeven vraagt om heel andere vaardigheden van een docent, aldus Basnakova. “Denk bijvoorbeeld aan het geven van instructies. Online is er minder ruimte voor extra uitleg dan in de klas, dus kan de docent het best direct zo helder en eenvoudig mogelijk aangeven wat hij van de leerlingen verwacht. Ook zullen docenten harder hun best moeten doen om leerlingen betrokken te houden. Dat kan door de interactie op te zoeken, bijvoorbeeld met apps voor polls en quizzen, door direct vragen te stellen of door leerlingen in kleine groepjes te laten werken in zogenaamde breakout-rooms.”

Aandacht erbij

De aandacht van de leerlingen online vasthouden is een bijna ondoenlijke taak, stelt Eliane Segers, hoogleraar leren en technologie aan de Radboud Universiteit. “In het klaslokaal is dat al lastig, maar daar kan de docent bijsturen als hij ziet dat een leerling naar buiten staart of als hij vragende blikken ziet”, zegt ze. “Online is dat veel lastiger. Leerlingen loggen in met zwarte vakjes, dus de docent heeft geen idee wie bij de les is. Ik hoor van mijn eigen kinderen dat sommigen ondertussen gewoon zitten te gamen of in bed liggen.” Leerlingen zijn niet verplicht hun webcam aan te zetten; vaak kan dit zelfs niet vanwege de beperkte bandbreedte.

Het is voor scholieren thuis sowieso nog moeilijker om hun aandacht erbij te houden. Segers: “Dat geldt voor iedereen: er is thuis veel meer afleiding, je hebt steeds je smartphone bij de hand, je gedachten dwalen af. Maar bij pubers is de prefrontale cortex, het deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor aandacht, ook nog volop in ontwikkeling, dus voor hen is het nog moeilijker om hun hoofd erbij te houden. De externe controle van de docent is weg, er zijn geen medeleerlingen die ze aandachtig zien luisteren, dus ze moeten het helemaal zelf opbrengen.”

Samenwerken

Veel docenten maken tijdens hun online lessen gebruik van zogenaamde breakout-rooms, waar leerlingen in kleine groepjes kunnen samenwerken, terwijl de docent zo nu en dan digitaal binnenwipt. Een goede manier om toch interactie tussen leerlingen onderling en tussen leerling en docent te stimuleren, al doen zich hierbij dezelfde struikelblokken voor als bij online vergaderingen.

De internetverbinding zorgt voor een vertraging die een natuurlijke beurtwisseling onmogelijk maakt, waardoor er ofwel pijnlijke stiltes vallen, ofwel mensen door elkaar praten. Daarnaast geven we in een normaal gesprek met subtiele signalen aan dat we iets willen zeggen: we ademen net iets sneller en hoorbaarder in, hmm-en zachtjes. Signalen die online niet overkomen of – als je ze te luid maakt – juist de beurt van de ander onderbreken.

Ook is het in een breakout-room lastig om samen tot nieuwe ideeën of oplossingen te komen. Dat is in het klaslokaal al ingewikkeld, maar online kost het meer moeite om te luisteren naar de inbreng van anderen, waardoor er nóg minder plek in je hoofd is voor het ontstaan van eigen ideeën. In dit artikel geven wetenschappers tips om hier toch nog het beste van te maken.

Opnames terugkijken

Wetenschappelijk onderzoek lijkt erop te duiden dat leerlingen van online onderwijs minder opsteken dan van klassikaal onderwijs. Een goede vergelijking is lastig te maken, omdat een online les méér is dan simpelweg een camera gericht op de docent – die doet doorgaans hard zijn best om te compenseren voor het gemis aan echte interactie. Maar uit verschillende experimenten waarbij studenten zelf konden kiezen om hun lessen klassikaal of via opnames te volgen, blijkt dat studenten die de lessen thuis volgen lagere cijfers behalen, hoe vaak ze de opnames ook terugkijken. Nu zullen het in die situatie met name de minder gemotiveerde studenten zijn geweest die ervoor kozen alleen de opnames te bekijken, maar ook als de resultaten werden gecorrigeerd voor eerder behaalde cijfers, bleef het verschil zichtbaar.

Basnakova adviseert daarom om de verwachtingen te temperen: “Concentreer je als school op de belangrijkste onderwerpen uit het curriculum. Bij jonge kinderen kan het daarnaast slim zijn om ouders tips te geven hoe ze hun kind het best kunnen begeleiden.”

Docenten, leerlingen én ouders doen hun uiterste best om er onder de omstandigheden het beste van te maken, maar uiteindelijk is te hopen dat klassikaal onderwijs gauw weer mogelijk is. Op die manier kunnen leerlingen de persoonlijke begeleiding krijgen die ze verdienen, hebben docenten weer de ruimte om echte interactie aan te gaan met hun leerlingen, en voelen ouders zich niet langer verplicht om – naast hun eigen werk – het schoolwerk van hun kinderen te begeleiden. Segers: “Het is natuurlijk fantastisch dat we in ieder geval nog digitaal onderwijs kunnen geven deze periode, maar uiteindelijk blijft het een slap aftreksel van wat het zou moeten zijn.”