Onbegrijpelijke grafieken voor zwangere vrouwen

Grafieken waar je niets van begrijpt. Ze komen helaas nog maar al te vaak voor. Onder meer wetenschappers, journalisten en statistici maken zich er maar al te vaak schuldig aan. Ook in de wachtkamer van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam is de combinatie van communicatie en onderzoek helaas een zware bevalling.

22 december 2014

Dit redactioneel weerspiegelt de mening of visie van de redacteur. Hoewel wetenschappelijk onderbouwd en beargumenteerd, is het een persoonlijke mening en geen wetenschappelijk feit. Ben je het (niet) eens met de auteur? Geef dan vooral ook een reactie hieronder.

“Zo moet het dus niet!” Dat was mijn eerste reactie toen ik samen met mijn vrouw naar de beelden op een flatscreen televisie keek in het Erasmus Medisch Centrum. Op het scherm stond ‘verbetering inname van fruit’. Daaronder verscheen een onbegrijpelijke grafiek. Zonder uitleg keken we naar gekleurde lijnen, een tijdsweergave en een percentage van 0-50 procent. Maar waar het nu over ging? We hadden werkelijk geen idee. Wel viel op dat veel lijnen dicht bij elkaar lagen en ze vrijwel een soortgelijke ontwikkeling lieten zien. Ik stoorde me er bovendien aan dat er geen bron wordt vermeld.

Slimmer Zwanger? Niet met dit soort onbegrijpelijke grafieken in de wachtruimte van het Erasmus Medisch Centrum… — Slimmer zwanger? Niet met dit soort onbegrijpelijke grafieken in de wachtruimte van het Erasmus Medisch Centrum. Navraag leert dat de grafieken van ‘Slimmer Zwanger’ resultaten weergeven van een survey over 2012-2013 en voortkomen uit analyses van de data van gebruikers. Maar deze data is opmerkelijk genoeg nog niet gepubliceerd, geeft ‘Slimmer Zwanger’ aan, maar wordt dus al wel vertoond in de wachtkamer.
Robert Visscher

Raadselachtige risicofactoren

Slimmer Zwanger stond erboven. Dat bleek een betaald coachingsprogramma te zijn, dat volgens hun website op basis van 25 jaar wetenschappelijk onderzoek adviezen geeft. Daar werken trouwens niet zomaar de eerste de besten aan mee. Als ik via de email meer informatie opvraag, wordt dit beantwoord door arts-onderzoeker Matthijs van Dijk. Hoogleraar en arts-periconceptie epidemioloog Régine Steegers-Theunissen (Erasmus Medisch Centrum) is de oprichtster.

In de wachtkamer volgden nog meer grafieken, de een nog onbegrijpelijker dan de ander. Bijvoorbeeld over ‘inname van foliumzuur’ en ‘verbetering stoppen met roken’. Weer gekleurde lijnen, zonder veel extra informatie. Een verbetering ten opzichte van wat of van wie? En welke gevolgen had dit precies? Nergens werd het duidelijk vermeld of was het goed zichtbaar gemaakt. De grafiek werd alleen voorafgegaan door een vrij algemeen tekstje, waar je niks wijzer van werd. Daar werd gesproken over raadselachtige risicofactoren.

Verplaats je eens in de wachtenden die deze informatie te zien krijgen. Ze willen het beste voor hun (ongeboren) kind en letten extra goed op. Je bent tenslotte in een academisch ziekenhuis, dat bekend staat om het gedegen onderzoek en een goede reputatie heeft. Maar met de voorgeschotelde informatie kan je niks omdat het zo vaag is. Juist in een academisch ziekenhuis is het belangrijk om niet zomaar wat op een scherm te gooien, maar er duidelijk over te communiceren.

Uiteraard is ‘Slimmer Zwanger’ niet de enige die onbegrijpelijke grafieken toont. Vaak maken wetenschappers, statistici, economen en journalisten ze met de beste bedoelingen. Maar hebben ze ook duidelijk onderschat hoe ze een begrijpelijk overzicht geven. Onderzoekers van de Universiteit van Wisconsin maakten een top tien van slechtste grafieken in wetenschappelijke publicaties.

Minachting

Hoogleraar Statistiek Carl James Schwarz (Simon Fraser Universiteit, Canada) ergerde zich hier ook aan en schreef er een paper over. Hij laat zien hoe mensen de mist in gaan. Volgens hem zijn de meest voorkomende problemen dat er gekozen wordt voor de verkeerde soort grafiek. Bijvoorbeeld een taartdiagram terwijl een staaf- of blokdiagram beter was geweest. Vage of ontbrekende titels komen ook vaak voor. Of een as die niet bij de nul begint (zie ook de afbeelding van het NOS-journaal). Denk ook aan de schaal van een grafiek. Door deze aan te passen, wordt een grafiek volstrekt anders door de lezer geïnterpreteerd. In het klimaatdebat zorgt dit nogal eens voor furieuze reacties. Misschien nog wel interessanter is dat Schwarz niet alleen bekritiseert, maar ook gouden tips geeft. Hij benadrukt bijvoorbeeld dat de data duidelijk zichtbaar moet zijn. Maak dan ook niet teveel lijnen, titels en assen.

Wat moet zij denken bij het zien van deze informatie?
Flickr

Resultaten duidelijk en mooi visueel weergeven is een kunst. Ik denk dat onderzoekers heel veel kunnen leren van de reactie van hun publiek. Of dat nu collega’s, de lezers van een krant, tijdschrift, website, wetenschappelijke publicaties zijn, of commentaar uit de wachtkamer. Dat is immers de doelgroep.

Wat er met mijn commentaar gebeurde op de grafieken van ‘Slimmer Zwanger’? Naar aanleiding van een tweet van mij lieten ze in eerste instantie weten dat hun grafieken ‘vriendelijker’ en ‘begrijpelijker’ moesten, ook naar aanleiding van opmerkingen van andere bezoekers en professionals. Toch zag ik een paar weken later in dezelfde wachtkamer nog steeds de onbegrijpelijke visualisatie van hun onderzoek. Desgevraagd laat ‘Slimmer Zwanger’ weten: ‘navraag leerde dat deelnemers de grafieken juist interpreteerden’. Er veranderde dus helemaal niets.

Meer voorbeelden bekijken?