Nobelprijs voor Literatuur 'een behoudende keuze'

Odile Heynders, hoogleraar Vergelijkende Literatuurwetenschap aan Tilburg University vindt de keuze opvallend, omdat het twee auteurs zijn uit Midden-Europa. En dat terwijl de jury begin deze maand nog aankondigde een minder ‘eurocentrisch perspectief’ te kiezen dan voorgaande jaren. “Dit is wel een behoudende keuze”, aldus de hoogleraar.

“Vooral Peter Handke verdient de prijs omdat hij in zijn oeuvre veel verschillende vormen en ideeën heeft uitgeprobeerd en als schrijver ook politieke standpunten heeft ingenomen die boeiend en controversieel zijn. Hij is belangrijk voor het Europese debat over ethische, politieke en sociale kwesties. Tokarczuk is een interessante verhalenverteller, en ik begrijp dat men een vrouw wilde. Maar in haar plaats had men ook een vrouwelijke auteur uit een ander deel van de wereld kunnen kiezen. Antjie Krog uit Zuid-Afrika bijvoorbeeld of Arundhati Roy uit India.”

Autonomie van de literatuur

Geert Buelens, hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht, kan zich vinden in deze kritiek. “Het lijkt alsof de Zweedse Academie hiermee de autonomie van de literatuur wil benadrukken.” Hij doelt dan niet alleen op de keuze voor twee Europeanen, maar ook op de politieke implicaties. Handke is controversieel vanwege zijn Servisch-nationalistische uitspraken. Ook zou hij ex-president Milosevic hebben opgehemeld tijdens diens begrafenis.

Inhoudelijk vindt Buelens de keuze voor Handke en Tokarczuk minder verrassend: “Het zijn zeer gerespecteerde auteurs. Ze hebben – anders dan Bob Dylan, de Nobelprijswinnaar in 2016 – een uitgesproken hoog-literair profiel. In de Engelstalige wereld zijn ze nog niet zo bekend, al had The New Yorker deze zomer een groot profielstuk over Tokarczuk. Het is heel fijn dat ze nu een groter publiek zullen bereiken. Hun werken passen in de grote traditie van de Europese literatuur, waar literatuur gebruikt wordt om na te denken over de geschiedenis en hoe die doorwerkt in onze levens vandaag de dag.”

Wat eraan voorafging

Vorig jaar werd de Nobelprijs voor de Literatuur niet uitgereikt wegens een aaneenschakeling van schandalen bij de Zweedse Academie. Dit culturele instituut is sinds de eerste uitreiking in 1901 verantwoordelijk voor de uitreiking van de Nobelprijs voor de Literatuur. In november 2017 werd in het Zweedse dagblad Dagens Nyheter een artikel geplaatst waarin meerdere vrouwen beschuldigingen uitten van seksueel misbruik aan het adres van de Franse fotograaf Jean-Claude Arnault. Arnault is de man van Katarina Frostenson, schrijver en destijds lid van de Zweedse Academie.

Hierna volgden andere beschuldigingen: de culturele instelling die het echtpaar runde zou gesubsidieerd zijn door dezelfde Academie. Ook werd Arnault verantwoordelijk gehouden voor het lekken van de shortlist van auteurs die in aanmerking kwamen voor de Nobelprijs voor de Literatuur sinds 1996. Daardoor konden vrienden van het echtpaar hun geld goed inzetten bij de grote gokkantoren. In mei 2018 werd aangekondigd dat de Nobelprijs voor de Literatuur voor dat jaar niet zou worden uitgereikt. Arnault werd eind 2018 gevangenisstraf en een boete opgelegd wegens twee verkrachtingszaken. Frostenson werd uit de commissie gezet vanwege belangenverstrengeling.

Alternatieve Nobelprijs

Overigens werd er vorig jaar wel een alternatieve Nobelprijs voor de Literatuur uitgereikt – een initiatief van een groep Zweedse schrijvers, journalisten en acteurs – aan de uit Guadeloupe afkomstige Franse schrijfster Maryse Condé. Zij ontving hiervoor een bedrag van honderdduizend euro, bijeengehaald met crowdfunding.

Om het vertrouwen in de Zweedse Academie te herstellen werd dit voorjaar in een persbericht bekendgemaakt dat een aantal leden van de commissie zijn vervangen en dat er een nieuwe onafhankelijke commissie aan toe is gevoegd om de prijswinnaar te selecteren. Bovendien verscheen er vorige week een filmpje waarin de procedure nog eens werd verantwoord. Anders Olsson van de Zweedse Academie zegt daarin dat de criteria zijn aangepast en dat dit jaar het ‘eurocentrische’ en ‘mannelijke’ perspectief hebben plaatsgemaakt voor een bredere kijk op literatuur. Dat globalistische perspectief zullen ze dus de komende jaren nog waar moeten maken.