Satoshi Omura (1935) studeerde farmacie en chemie aan de Universiteit van Tokyo. Na zijn afstuderen ging hij aan de slag bij het Japanse Kitasato instituut; eerst als onderzoeker, later als professor. Sinds 2007 is Omura met emeritaat.
Nobelprize.org
Nobelprize.org
De aarde waar we op lopen, het water waar we in zwemmen; het zit vol met organismen die we met het blote oog niet zien. Maar ze kunnen wel gevaarlijk, of soms zelfs dodelijk, zijn.
Er komen wereldwijd veel verschillende parasieten voor. De meest gevreesde wonen in tropische gebieden: sub-Sahara Afrika, Zuid-Azië en Centraal- en Zuid-Amerika. Jarenlang is er tevergeefs gezocht naar behandelingen tegen parasitaire infecties. De ontdekkingen van Campbell, Omura en Tu brachten daar verandering in.
Duizenden culturen
Satoshi Omura is een Japanse microbioloog en specialist op het gebied van isolatie van organismen uit hun natuurlijke omgeving. In de jaren zestig en zeventig was hij op zoek naar bodembacteriën van de soort Streptomyces.
Daarvan was destijds al bekend dat ze allerlei antibacteriële stoffen maken. Omura slaagde erin om nieuwe stammen Streptomyces-bacteriën te isoleren en in het laboratorium te laten groeien. Uit duizenden culturen pikte hij er uiteindelijk vijftig die veelbelovend leken voor de bestrijding van infecties.
De culturen van Omura kwamen terecht bij de Amerikaan William Campbell, expert op het gebied van parasitaire infecties. Hij ontdekte dat een component uit één van de culturen heel effectief was in het bestrijden van parasieten bij huis- en boerderijdieren.
William C. Campbell (1930) werd geboren in Ierland en studeerde aan de Universiteit van Dublin. In 1957 behaalde hij zijn PhD aan de Amerikaanse University of Wisconsin. Daarna ging hij aan de slag bij het Merck Institute for Therapeutic Research. Inmiddels is Campbell met emeritaat.
Nobelprize.org
Nobelprize.org
Campbell wist de actieve stof te isoleren en gaf het de naam avermectine. Dit wordt chemisch omgezet in een nog actievere stof met de naam ivermectine. Ivermectine werd uiteindelijk getest bij mensen met parasitaire infecties en bleek effectief bij het doden van parasitaire larven.
Inmiddels wordt ivermectine veel gebruikt bij het behandelen van parasitaire infecties bij mens en dier. Het is bijvoorbeeld geschikt voor de behandeling van een infectie met parasitaire rondwormen. Deze wormen veroorzaken vervelende ziekten zoals rivierblindheid, een chronische ontsteking van het hoornvlies die uiteindelijk kan leiden tot blindheid.
Of elefantiase, een ziekte waarbij chronische zwelling van de benen leidt tot handicaps. Behandeling met ivermectine is zo succesvol dat deze infecties nu bijna niet meer voorkomen.
Combinatietherapie
Dat is wel anders met malaria. Infecties met de malariaparasiet komen helaas nog steeds veel voor. De parasiet infecteert rode bloedcellen en veroorzaakt koorts. In ernstige gevallen raken de hersenen beschadigd of komen patiënten zelfs te overlijden. Malaria werd behandeld met chloroquine, maar dat was steeds minder succesvol omdat de parasiet daar ongevoelig voor werd. De Chinese Youyou Tu zag het als haar taak om op zoek te gaan naar een alternatief.
Youyou Tu (1930) studeerde farmacie aan de medische universiteit van Beijing. Vanaf 1965 houdt zij zich bij de China Academy of Traditional Chinese Medicine bezig met traditionele kruidengeneeskunde. Sinds 2000 is zij hoogleraar aan dit instituut.
Nobelprize.org
Nobelprize.org
Tu verdiepte zich in de traditionele Chinese kruidengeneeskunde. Zij organiseerde een grootschalige screening waarbij verschillende kruiden werden toegediend aan proefdieren die geïnfecteerd waren met malaria.
Een extract van de plant Artemisia annua leek veelbelovend, maar de resultaten waren wisselend. Tu vond een manier om de actieve stof uit deze plant te isoleren en liet vervolgens zien dat de stof effectief werkt tegen de malariaparasiet, zowel bij geïnfecteerde dieren als mensen.
De stof kreeg later de naam arteminsinine en wordt inmiddels veel gebruikt in combinatietherapie tegen malaria. Dankzij deze therapie is de dodelijkheid van malaria, sinds de jaren zestig, met twintig procent gedaald.
Bij kinderen is de sterfte door malaria zelfs met meer dan dertig procent omlaag gegaan. Dat betekent dat, alleen al in Afrika, jaarlijks meer dan honderdduizend mensenlevens worden gered.
Dankzij het werk van de Nobelprijswinnaars zijn we nu in staat om de strijd aan te gaan met parasitaire ziekten. Dat heeft in tropische landen, waar deze infecties veel voorkomen, een enorme bijdrage geleverd aan het welzijn en de gezondheid van mensen.
Meer Nobelprijzen:
Kennislink volgt de bekendmaking van de Nobelprijzen 2015. Bekijk de bekendmakingen en winnaars in de slideshow hieronder.
1/7
Nobelprijzen 2015
De afgelopen week maakte het Nobel-comité de winnaars van de Nobelprijzen 2015 bekend. Al meer dan honderd jaar is de Nobelprijs de hoogste eer die een wetenschapper te beurt kan vallen. Alfred Nobel legde in zijn testament vast, dat de jaarlijkse Nobelprijs bestemd was voor topprestaties in vijf gebieden: Fysiologie en Geneeskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Literatuur en natuurlijk de werken voor de Vrede. Later werd daar de Nobelprijs voor de Economie aan toegevoegd. Van maandag 5 oktober tot en met maandag 12 oktober werd op elke werkdag een winnaar bekend gemaakt.
1/7
Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde
De Nobelprijs voor Fysiologie en Geneeskunde gaat dit jaar naar William C. Campbell, Satoshi Omura en Youyou Tu. Campbell en Omura ontwikkelden een nieuwe therapie tegen infectie met parasitaire rondwormen, veroorzakers van rivierblindheid en elefantiase. Tu ontdekte artemisinine, dat werkt als geneesmiddel tegen malaria.
Lees hier meer over het werk van de Nobelprijswinnaars.
1/7
Nobelprijs voor de Natuurkunde
De Nobelprijs voor de Natuurkunde gaat dit jaar naar de Japanner Takaaki Kajita en de Canadees Arthur B. McDonald. De deeltjesfysici deden met grote deeltjesdetectoren onderzoek aan neutrino’s, deeltjes die ons in grote getale vanuit de kosmos bereiken en doorgaans ongemerkt dwars door de aarde vliegen. Kajita en McDonald ontdekten dat de deeltjes wisselen tussen drie gedaantes: het elektron-neutrino, muon-neutrino en tau-neutrino. Deze ontdekking maakte duidelijk dat neutrino’s waarschijnlijk massa hebben.
Lees meer op Kennislink over het Nobelprijs-winnende onderzoek.
1/7
Nobelprijs voor de Scheikunde
De Nobelprijs voor de Scheikunde 2015 is toegekend aan Tomas Lindahl, Paul Modrich en Aziz Sancar voor hun onderzoek naar de manieren waarop levende cellen schade aan het DNA herstellen. In het DNA van alle levende organismen ontstaan aan de lopende band fouten. Het is van levensbelang dat deze fouten tijdig worden hersteld. Fouten in het DNA kunnen bijvoorbeeld leiden tot kanker. Lindahl, Modrich en Sancar hebben ieder een specifieke DNA-reparatiemethode ontdekt en inzichtelijk gemaakt hoe deze reparaties op moleculair niveau werken.
Lees meer op Kennislink over dit Nobelprijswinnende onderzoek.
1/7
Nobelprijs voor de Literatuur
De Nobelprijs voor de Literatuur 2015 is toegekend aan journaliste en schrijfster Svetlana Aleksijevitsj uit Wit-Rusland. Ze krijgt de prijs voor ‘haar meerstemmige geschriften, een monument voor het lijden en moed in onze tijd’, aldus het juryrapport. Aleksijevitsj ontving al diverse internationale prijzen voor haar boeken, waarin de levensverhalen van burgers uit de Sovjet-Unie centraal staan. In Nederlandse vertaling verschenen In de ban van de dood (1995) Wij houden van Tsjernobyl (2006) en Het einde van de rode mens (2014).
Wikimedia Commons
1/7
Nobelprijs voor de Vrede
De Nobelprijs voor de Vrede gaat dit jaar naar vier Tunesische organisaties, die in 2013 een vreedzaam politiek proces in gang hebben gezet, terwijl het land op de rand stond van een burgeroorlog. Het ‘Nationale Dialoogkwartet’, zoals het overlegorgaan bekendstaat, bestaat uit een grote vakbond, een werkgeversorganisatie, een mensenrechtenorganisatie, en een Orde van Advocaten. De groep bemiddelde tussen politieke partijen om de politieke crisis op te lossen.
Lees meer over de Nobelprijs van de Vrede.
1/7
Nobelprijs voor de Economie
De Schotse micro-econoom Angus Deaton heeft vandaag de Nobelprijs voor de Economie gewonnen. Hij kreeg de prijs toegekend ‘voor zijn analyse van consumptie, armoede en welvaart’. Deaton is economie-professor aan de Princeton Universiteit in Amerika en onderzocht welke invloed individuele keuzes van consumenten kunnen hebben voor economisch beleid om armoede te bestrijden. “Om economische beleid te kunnen ontwikkelen dat welvaart stimuleert en armoede verminderd, moeten we eerst de individuele keuzes van de consument kennen. Angus Deaton heeft het begrip daarvan meer dan iemand vergroot”, aldus het Nobel-comité.
Flickr, Overseas Development Institute via CC BY-NC 2.0