Drugsbendes als Robin Hood van de armen

Op zaterdag 12 december jl. brachten leden van de motorclub No Surrender een bezoek aan de Voedselbank in Vlaardingen. Ze kwamen niet met lege handen aanzetten. Doel van het bezoek was het afgeven van een lading kerstbomen voor minima. Sympathieke jongens, die motormuizen!

22 december 2015

Georganiseerde misdaad of Robin Hood van de armen?

Gedurende mijn onderzoek in gebieden waar de staat niet of nauwelijks aanwezig is, kom ik vaak dit soort acties tegen. In een continent als Latijns Amerika, waar in veel gebieden enorme armoede heerst, zijn er veel mogelijkheden voor de georganiseerde misdaad om zich op te stellen als de beschermheer van gemarginaliseerde delen van de samenleving. Drugskartels in Mexico proberen bijvoorbeeld hun reputatie wat op te vijzelen door het weggeven van maaltijden en cadeautjes gedurende de kerstperiode.

Ook in de Netflix hitserie Narcos komt drugsbaas Pablo Escobar er in de eerste afleveringen nogal sympathiek vanaf, onder andere door zijn pogingen om zichzelf te presenteren als de Robin Hood van de armen. Dat hij achter de schermen de ene na de andere tegenstander omver legt nemen we als kijker dan maar voor lief. Wat voor alternatief heeft hij in een land waar structurele ongelijkheid het moeilijk maakt om je als drugsbaas op legale wijze te ontwikkelen?

Niet-statelijke gewapende actoren als een alternatief voor de staat

Ook buiten kersttijd zijn er veel voorbeelden te vinden van gewapende, niet-statelijke actoren die zich gedragen op een manier die we niet direct van hen zouden verwachten. Mijn collega Tim Stork deed in zijn masterscriptie bijvoorbeeld onderzoek naar de Colombiaanse paramilitaire beweging geleid door Luis Eduardo Zuluaga, alias MacGyver.

Paramilitaire bewegingen zijn groeperingen die zichzelf bewapenen om zich te verdedigen tegen bijvoorbeeld opstandelingen en/of guerrilla’s. Normaal gesproken doen ze dat door territorium veilig te stellen, waar ze met harde (militaire) hand regeren. MacGyver’s groepering ging echter een stapje verder. Ze creëerden gezondheidszorg, regelden onderwijs, en stelden zelfs statuten op die middels rechtsspraak gehandhaafd werden. De beweging werd een kleine overheid op zichzelf. In mijn eigen onderzoek naar lokale politiek in Guatemala kwam ik erachter dat in sommige gebieden drugskartels dezelfde soort functies op zich nemen.

Gefragmenteerde soevereiniteit

Het voorbeeld van de beweging geleid door MacGyver staat dan ook niet op zichzelf. In de studie naar oorlogs- en conflictgebieden wordt steeds meer duidelijk dat ook niet-statelijke groeperingen, zoals paramilitairen, milities, of rebellengroepen, zichzelf ten doel kunnen stellen om overheidstaken uit te voeren. De stichting van de Islamitische Staat in delen van Syrië en Irak is hier misschien nog wel het beste voorbeeld van. Harvard professor Diane Davis noemt dit ‘gefragmenteerde soevereiniteit’. De centrale overheid heeft gefaald in het uitvoeren van haar kerntaken zoals het garanderen van openbare veiligheid en het faciliteren van de ontwikkeling van haar bevolking. Dit gat wordt opgevuld door niet-statelijke actoren die op deze manier vaak een loyaliteitsband met de lokale bevolking weten te smeden. In sommige gevallen leidt dit er zelfs toe dat de bevolking actief in verzet komt tegen pogingen van de centrale overheid om orde op zaken te stellen en de betrokken criminelen op te pakken.

De participatiesamenleving

In Nederland zal het met motorbendes als No Surrender wel niet zoveel vaart lopen. Het feit dat leden van No Surrender op weg naar de kerstbomenactie werden opgepakt omdat ze drugs en wapens bij zich hadden laat zien dat de Nederlandse overheid nog steeds in staat is om met harde hand de openbare orde te beschermen.

Toch geeft deze Kerstactie ook te denken. Ons overheidsbeleid wordt steeds meer gekarakteriseerd door termen als ‘participatiesamenleving’ en ‘zelf-organiserend vermogen van de samenleving’. In feite geeft de Kerstactie van No Surrender invulling aan de oproep in het regeerakkoord van de VVD en PVDA:

“Samen kiezen we voor een overheid die mensen niet in de eerste plaats als consument ziet, maar als burgers die de ene keer zelfstandig, de andere keer samen de toekomst van Nederland vormgeven.”

Zoals professor Wim Derksen, hoogleraar Bestuurskunde van de Erasmus Universiteit, eens opmerkte: de overheid lijkt er daarbij wel een erg naïef beeld van de samenleving op na te houden. Het zelf-organiserend vermogen van de samenleving is bijvoorbeeld nergens beter zichtbaar dan in de actieve drugsindustrie in Zuid-Nederland. Willen we echt toe naar een situatie waar motorbendes als No Surrender de toekomst van Nederland vormgeven? Beter is het om te realiseren dat hoe meer de burger op zichzelf is aangewezen om het hoofd boven water te houden, hoe groter de voedingsbodem voor georganiseerde misdaad in de samenleving wordt.