Nederlands leren in een rijke taalomgeving

In Nederland heeft een nieuwkomer drie jaar de tijd om zijn inburgeringsexamen te halen. Dit vereist minimaal een A2-niveau van taalvaardigheid, oftewel: je moet in staat zijn om duidelijk en helder te communiceren bij dagelijkse taken. Wanneer je daarnaast wilt gaan werken op MBO- of HBO/WO-niveau, is het Staatsexamen Nederlands als tweede taal (NT2) verplicht. Dit examen toetst een hoger niveau van taalvaardigheid; respectievelijk een B1- of B2-niveau.

Er zijn grote verschillen in de snelheid en het succes waarmee mensen een nieuwe taal leren. Het is daarom belangrijk dat het niveau van taalonderwijs goed aansluit bij het niveau van de deelnemers. Echter, doordat ‘NT2-docent’ geen wettelijk beschermd beroep is, kan ieder taalbureau de opleiding aanbieden. De kwaliteit van de cursussen verschilt daardoor enorm, zo blijkt uit een onderzoek onder vijfhonderd docenten en cursisten Inburgering. Ook ligt het slagingspercentage voor het Inburgeringsexamen in recente jaren vaak beneden de politieke streefwaarde van 55 procent. Wanneer kun je eigenlijk spreken van goed tweedetaalonderwijs?

Dynamisch proces

“Gedegen NT2-onderwijs werkt vanuit de veronderstelling dat taalverwerving een dynamisch proces is”, vertelt Gerrit Jan Kootstra, taalonderzoeker aan de Radboud Universiteit. “In de jaren 50 lag de nadruk vooral op de vergelijking tussen de eerste en de tweede taal en op de fouten die iemand maakt in het leerproces. Inmiddels weten we dat de snelheid waarmee iemand een nieuwe taal leert afhankelijk is van véle factoren. Niet iedereen doorloopt dezelfde stappen op hetzelfde moment. Er zijn zoveel verschillen tussen mensen en de manier waarop ze leren.”

“Belangrijk bij taalleren zijn zowel interne factoren, zoals motivatie en IQ, als externe factoren, zoals de kwaliteit van de docent en de mogelijkheid om de taal te oefenen,” vervolgt Kootstra. “Vanzelfsprekend blijft de mate van overlap tussen de moedertaal en de aan te leren taal ook van belang. Een Duitser heeft nu eenmaal meer talige aanknopingspunten om het Nederlands te leren dan een Chinees.”

Wat in dit kader goed werkt volgens NT2-docent Groenhuis is het ‘speeddaten’ met Nederlandse leerlingen van andere opleidingen. “Een paar keer per jaar koppelen we de NT2-studenten aan onze studenten Nederlands of Logopedie om de taal op een laagdrempelige manier te oefenen. Ook is er binnen de NT2-opleiding een taalcoach aanwezig voor studenten die buiten de school weinig mogelijkheden tot oefenen hebben.”

Maatwerk

Er is nog maar weinig empirisch onderzoek uitgevoerd naar de effectiviteit van het NT2-onderwijs. “In het onderwijs wordt de vraag naar effectiviteit vaker achteraf dan vooraf gesteld”, licht Kootstra toe. “Het is namelijk lastig om doelgroepen, werkvormen en onderwijsomstandigheden systematisch met elkaar te vergelijken. Echter, vanuit evaluatie- en ervaringsstudies ontstaat inmiddels het beeld dat maatwerk en de kwaliteit van de docent waarschijnlijk zeer belangrijke succesfactoren van het NT2-onderwijs zijn.”

Op de hogeschool Windesheim worden alleen asielzoekers en vluchtelingen onderwezen die al hoog opgeleid waren in het land van herkomst. “Om rekening te houden met hun individuele verschillen stellen we, aan de hand van een uitgebreide intake en soms een leerbaarheidstoets, van tevoren vast op welk taalniveau ze kunnen beginnen”, licht Groenhuis toe.

“Ook houden we zoveel mogelijk rekening met praktische belemmeringen, zoals verplichtingen die ze hebben vanuit het asielzoekerscentrum en met mogelijke vluchtelingentrauma’s die het leerproces kunnen vertragen”, vervolgt Groenhuis. “Wanneer je familie is achtergebleven in een oorlogsgebied, kan het lastig zijn om je volledig te concentreren op de les.”

Kwaliteitscontrole

Kootstra geeft ook bijscholing aan NT2-docenten en hij wijst op het belang om een kwaliteitscontrole wettelijk verankerd te krijgen. “Er is op dit moment geen wettelijke standaard waar een NT2-docent aan moet voldoen, zoals dit voor docenten moderne vreemde talen wel het geval is. Dat maakt het erg verwarrend voor nieuwkomers die op zoek zijn naar goed taalonderwijs.”

“Goed NT2-onderwijs begint met competente docenten”, vervolgt Kootstra. “In de jaren 70 stonden er voornamelijk vrijwilligers voor klassen met inburgerende migranten. Tegenwoordig is er een actieve controle van het onafhankelijke kwaliteitsinstituut ‘Blik op Werk’, die op basis van wetenschappelijke inzichten een competentieprofiel voor NT2-docenten heeft opgesteld. Aanbieders van tweede taalonderwijs die hieraan voldoen, mogen het Keurmerk Inburgeren voeren. Het zou mooi zijn als competente NT2-docenten binnenkort ook wettelijk erkend en beschermd worden.”

Een plek in de maatschappij

Kortom, goed NT2-onderwijs heeft een competente docent voor de klas die rekeninghoudt met de individuele verschillen tussen taalleerders. Ook wordt de student in staat gesteld om een rijke taal- en ervaringsbasis op te bouwen. Tot slot benadrukt Kootstra hoe belangrijk onbewuste verwachtingen van een docent kunnen zijn bij het succesvol onder de knie krijgen van een tweede taal. “Uit de onderwijspsychologie kennen we het Pygmalion-effect: hoge verwachtingen leiden tot betere prestaties en lage verwachtingen tot minder goede prestaties”, aldus Kootstra. “Het kan zeker helpen wanneer een docent je net een beetje extra uitdaagt.”

Docent Groenhuis heeft altijd hoge verwachtingen van haar studenten. “Je ziet dat nieuwkomers vaak worstelen met statusverlies. Al waren ze rechter of dokter in hun herkomstland; in Nederland moeten ze weer helemaal onderaan de ladder beginnen. Ik wil mensen helpen om snel hun plek in onze maatschappij te vinden. Ik maak daarbij geen onderscheid tussen een asielzoeker of een expat uit een hoog statusland. Het NT2-onderwijs is een belangrijk middel tot participatie voor iedereen.”