Let goed op voor die date die je een prachtige bos rozen stuurt, maar die jou (nog) niet in het echt wil ontmoeten en ineens dringend geld nodig heeft. Datingfraude komt vaak voor, en iedereen kan erin trappen.
Stel: je bent via een datingplatform met iemand aan het chatten. Je hebt hem of haar nog nooit in het echt ontmoet, en elkaar ook niet via videobellen gezien. Op Valentijnsdag ontvang je een gigantische bos rode rozen. Dat belooft veel goeds! Maar een paar dagen later vraagt diegene jou om geld, omdat hij/zij in een crisissituatie zit. Bijvoorbeeld omdat zijn/haar rekening tijdelijk is geblokkeerd. Langzaamaan komen er meer verzoeken. Uiteindelijk heb je tienduizenden euro’s overgemaakt, en dan blijkt je date ineens spoorloos en ben jij je geld kwijt.
In elk stadje een ander schatje
Deze vorm van fraude, waarbij mensen verliefd worden op een niet-bestaand persoon en daar in eerste instantie fijne gesprekken mee hebben, komt vaker voor dan je denkt. De nationale Fraudehelpdesk meldde vorig jaar een recordbedrag aan schade wegens datingfraude: 495 slachtoffers meldden zich en gingen voor in totaal 7,6 miljoen euro het schip in.
De vorm van de fraude kan enorm verschillen. Aan de ene kant van het spectrum zijn er de verhalen van Afrikaanse bendes die aan de lopende band westerse mensen oplichten en daarvoor scripts gebruiken die ze van internetfora hebben geplukt. Die passen ze telkens een beetje aan, zodat ze niet automatisch zijn op te sporen.
Er bestaan bendes die aan de lopende band mensen oplichten via datingapps.
Een Israëlische oplichter ging nog een stuk verder, zo liet de Netflix-documentaire The Tinder Swindler zien. Simon Leviev deed zich voor als miljonairszoon, die in privéjet door heel Europa reisde voor zakendeals. In elk stadje had hij een ander schatje, waardoor de ene vrouw betaalde voor de luxe etentjes van de andere vrouw. Op een zeker moment kreeg elke vrouw dezelfde foto te zien van zijn verwonde beveiliger, als bewijs dat er vijanden achter hem aan zaten en hij zijn eigen creditcard niet meer kon gebruiken. Naar verluidt hebben Leviev en zijn handlangers meer dan tien miljoen dollar buitgemaakt bij slachtoffers wereldwijd, en die zagen hun geld nooit meer terug.
Geld voor een treinkaartje
Maar datingfraude kent ook veel plattere verschijningsvormen. Marianne Junger, emeritus hoogleraar cyberfraude aan de Universiteit Twente, deed in 2022 met twee collega’s onderzoek naar fraude in Nederland, de eerste grote studie op dat vlak. Junger: “Je hebt mensen die vanuit Nigeria vrouwen op leeftijd zitten te treiteren vanachter hun pc. Dat zijn de verhalen die je in de media leest. Maar het kan ook om heel simpele dingen gaan, zoals iemand die geld voor een treinkaartje wil en nooit komt opdagen.”
De Twentse onderzoekers voerden een online enquête uit onder deelnemers van het zogenoemde LISS-panel, dat bestaat uit 5000 Nederlandse huishoudens (2864 mensen daarvan deden mee). Aan hen werd gevraagd of ze de afgelopen vijf jaar slachtoffer van fraude waren geweest. 1,9 procent van hen had te maken gehad met datingfraude. “Dat klinkt misschien als weinig, maar op de gehele Nederlandse bevolking is dat nog best veel.” Het recordbedrag dat bij de Fraudehelpdesk werd gemeld, heeft volgens haar echter niet een duidelijke oorzaak. “Het aantal meldingen gaat al jaren op en neer. Als er veel aandacht voor een bepaalde vorm van fraude in de media is, dan zie je vaak ook dat het aantal meldingen omhooggaat.”
Exotische beroepen
Hoewel het beeld heerst dat vooral lager opgeleide vrouwen het slachtoffer zijn, toont het onderzoek van Junger aan dat datingfraude onder alle lagen van de bevolking voorkomt. Geslacht, inkomen, leeftijd, opleiding of urbanisatiegraad (stad of platteland) bleken niet te voorspellen of iemand het slachtoffer is van datingfraude. Andere persoonskenmerken bleken wél vaker voor te komen, namelijk een lage zelfcontrole, een niet-westerse achtergrond en kennisgebrek. “Mensen met een lage zelfcontrole zijn impulsiever en denken minder diep na. Het zijn mensen die altijd snel op een bericht of een verzoek reageren. De vraag waarom mensen met een niet-westerse achtergrond kwetsbaarder zijn, is lastiger te beantwoorden. Als je niet bent opgegroeid in een westerse samenleving, dan mis je misschien kennis over manieren waarop mensen kunnen frauderen. Maar dat weten we niet precies. Ook kennis over fraude is van groot belang: personen met meer kennis lukt het veel beter om fraudepogingen te weerstaan.”
Datingplatforms verschuilen zich nog te veel achter privacywetgeving
Hoe gaan de fraudeurs te werk? De meer gewiekste daders verdiepen zich van tevoren uitgebreid in hun potentiële slachtoffer, zodat ze gezamenlijke interesses kunnen veinzen, zoals dezelfde hobby’s of muzieksmaak. Ze maken gebruik van een techniek die spiegelen heet: ze gebruiken dezelfde manier van communiceren als het slachtoffer, zoals dezelfde woorden of emoji’s, want dat wekt vertrouwen. Daarnaast dringt de dader er vaak op aan om zo snel mogelijk het datingplatform te verlaten en via bijvoorbeeld Whatsapp verder te communiceren. Zo is hij/zij moeilijker vindbaar voor fraudedeskundigen, die veel sites tegenwoordig in dienst hebben. Volgens Roy Heerkens, persvoorlichter van Slachtofferhulp Nederland, hebben veel daders bepaalde kenmerken gemeen. “De daders doen zich vaak voor als iemand met een exotisch beroep, bijvoorbeeld als ingenieur op een boorplatform of als arts die in het buitenland werkt. Daardoor komt het meestal nooit tot een fysieke afspraak.”
Victim blaming
De financiële en emotionele impact van datingfraude kan gigantisch zijn, maar dat hangt (uiteraard) samen met de omvang van de financiële schade en met hoe lang het contact heeft geduurd. Junger: “Als je maar twintig euro kwijt bent aan een treinkaartje, dan ben je daar niet kapot van. Maar als er meer schade is, heeft dat natuurlijk meer impact.” Daar komt nog eens bij dat veel slachtoffers ook nog te maken krijgen met een fenomeen genaamd victim blaming, vertelt Heerkens. “Slachtoffers schamen zich dat hen dit is overkomen. Soms wordt dat nog versterkt door de manier waarop hun omgeving reageert. Die eerste reactie is heel belangrijk. Als die is: ‘hoe kon je daar nou in trappen?’, dan zal iemand de volgende keer wellicht niet meer iemand om steun vragen of in vertrouwen nemen. Door sommige slachtoffers wordt deze reactie als nog erger ervaren dan de fraude zelf. Ze voelen zich eenzaam en worden eigenlijk voor de tweede keer slachtoffer.”
Datingfraude tegengaan kan eigenlijk het best door meer bewustzijn te creëren. Junger en collega’s formuleerden tien tips die al veel kunnen helpen (zie het kader hierboven). Ook is Tinder, samen met de Fraudehelpdesk, Slachtofferhulp Nederland en Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, een bewustwordingscampagne gestart. Toch denkt Junger dat de online platforms nog wel een tandje bij kunnen zetten. “Met opsporingstechnieken moeten datingsites toch meer daders kunnen vinden. En ze zouden dan ook nog actiever gebruikers kunnen waarschuwen die contact hebben gehad met verdachte profielen. Nu verschuilen ze zich nog te veel achter privacywetgeving. In mijn optiek is dat ten onrechte.”