‘Mythologie biedt speelruimte voor diversiteit’

Als Medusa in de spiegel kijkt, wat ziet ze dan? Een monster, een slachtoffer, of een overlevende? Op deze vraag krijgen we eindelijk een antwoord, nu er steeds meer hervertellingen verschijnen waarin vrouwen uit Griekse mythen zelf aan het woord zijn. Jacqueline Klooster raakte persoonlijk gefascineerd door dit fenomeen. Ze las stapels van dit soort hervertellingen en moest uiteindelijk zelfs overstappen op een e-reader, omdat haar boekenkast uitpuilde. “Als je als vrouw klassieke talen studeert kom je bijna alleen maar literatuur tegen die geschreven is voor en door mannen. Als je dan anderen ziet die de vrouwelijke ervaring onder woorden brengen, is dat leuk en mooi om te lezen.”

Jacqueline Klooster is universitair docent aan de Rijksuniversiteit van Groningen gespecialiseerd in Griekse en Latijnse literatuur. Daarnaast schrijft ze graag over de oudheid om haar passie te delen met anderen. In haar nieuwe boek analyseert ze de recente ontwikkeling van Griekse hervertellingen vanuit het vrouwelijk perspectief. Ze vat de mythen helder samen, komt met vernieuwende interpretaties en herinnert ons eraan wat deze oude verhalen ons kunnen leren.

Waar komt de trend van hervertellingen vanuit vrouwelijk perspectief vandaan, denkt u?

“Ten eerste zijn de mensen die klassieke talen studeren steeds diverser geworden. Niet alleen zijn er veel meer vrouwen bijgekomen, maar ook mensen met een niet-witte achtergrond. Ook denk ik dat dat de #MeToo-beweging een grote rol heeft gespeeld. Die heeft invloed gehad op hoe vrouwen tegen het verleden gingen aankijken. In de Griekse mythologie bestaan veel verhalen over machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen en (seksueel) geweld tegen vrouwen. Dat was natuurlijk het hele thema van #MeToo. Naar mijn mening resoneert dat in de maatschappij. Mensen kijken sindsdien met andere ogen naar oudere verhalen en denken: maar wacht eens, dit is eigenlijk heel herkenbaar vanuit onze moderne ervaringswereld.”

Hoe kijkt u naar deze toenemende ontwikkeling van vrouwelijk perspectief in hervertellingen?

“Ik zie het als een verrijking. Anders dan bijvoorbeeld een tragedie, is zo'n hervertelling vaak een verhaal van geboorte tot dood. Een lange levenslijn, waardoor ook andere episodes aan bod komen die normaal buiten de canon vallen. Dat vind ik altijd leuk eraan. Wat ik wel jammer vind is dat er nu vaak een neiging bestaat om vrouwen af te schilderen als heilige boontjes. Dan denk ik: vrouwen zijn ook gewoon mensen die soms fouten maken. Het is juist interessant om daarover te lezen.”

De Griekse mythen zijn stokoud, maar waarom blijven we steeds terugkeren naar die verhalen? Wat maakt ze zo tijdloos?

“Een leuke, maar moeilijke vraag. Enerzijds denk ik dat ze als het ware ingebakken zijn in onze maatschappij. Iedereen kent de verhalen. Ze komen voor op schilderijen, beeldhouwwerken, gedichten, muziek. Iedereen heeft wel wat kennis over de Griekse mythologie.”

“Aan de andere kant zijn de verhalen open voor interpretatie, waarmee ik bedoel dat het niet per se morele lessen zijn zoals sprookjes. Dit maakt ze aantrekkelijk. Ze bieden een soort interessante reflectie op wat het betekent om mens te zijn. De verhalen gaan over allerlei zaken: over oorlog, over conflict tussen privé en staat, man en vrouw, ouderen, ouders en kinderen, ambities, jezelf kennen. Allemaal zeer menselijke thema’s. En natuurlijk zijn ze door grote dichters opgeschreven op een prachtige manier. Het is simpelweg hoge literatuur.”

Het boek heet ‘Medusa in de spiegel’. Wat betekent Medusa persoonlijk voor u?

“Medusa is zo’n verhaal dat je op school hoort en dat nogal klakkeloos wordt verteld. Medusa is een soort monster met slangenhaar. Ze wordt onthoofd door Perseus en haar hoofd wordt gebruikt als wapen. Dan denk je al snel: een monster, het zal wel. Maar als je je probeert voor te stellen wie ze is en hoe ze een monster is geworden: ze is verkracht door een god en dan door een andere godin in een monster veranderd. Dat is echt zo oneerlijk, zo vals, een verschrikkelijk lot. Medusa is voor mij een sprekend voorbeeld van wat er kan gebeuren als je de mythe omdraait en het anders vertelt.”