Muis ziet beter dankzij stamceltherapie

Transplantatie van nieuwe netvliescellen naar het oog van patiënten is niet helemaal nieuw. Eind 2015 werd bij een Britse vrouw bijvoorbeeld een kunstnetvlies met stamcellen ingebracht. De artsen zagen vlak na de operatie dat de getransplanteerde cellen gezond leken en op de goede plek zaten. Maar tot op de dag van vandaag zijn er nog geen noemenswaardige verbeteringen in het gezichtsvermogen van de patiënt gecommuniceerd.

Schok ontwijken

Masayo Takahashi en Michiko Mandai, ontwikkelingsbiologen aan het Japanse RIKEN Center, zijn er nu in geslaagd het gezichtsvermogen bij slechtziende muizen gedeeltelijk terug te brengen. Zij behandelden nagenoeg blinde muizen met stamceltherapie en leerden de dieren vervolgens om te reageren op een lichtgevoelige prikkel.

De muizen verbleven gedurende het experiment in een box met twee compartimenten. Afwisselend werd in één van de twee compartimenten een elektrische schok gegeven via de vloer. De muizen werden hiervoor gewaarschuwd via een lichtsignaal en konden de schok ontwijken door naar het aangrenzende compartiment toe te lopen. Gezonde muizen hebben dit trucje snel door, maar muizen met een ernstige netvliesbeschadiging reageren niet op het lichtsignaal en leren daardoor ook niet om de schok te ontwijken.

Tijd voor de tweede test. Onbehandelde slechtziende muizen en diertjes waarbij de operatie niet gelukt was (bijvoorbeeld doordat het nieuwe stukje netvlies niet op zijn plek bleef zitten) reageerden nog steeds niet op het lichtsignaal. Maar bij muizen die succesvol werden behandeld, leerde ongeveer de helft (vier van de tien muizen die aan beide ogen geopereerd waren en vijf van de elf muizen die aan één oog geopereerd waren) een elektrische schok te ontwijken door goed op het lichtsignaal te letten.

“Wij laten als eerste zien dat netvliescellen uit stamcellen kunnen reageren op licht”, zegt Mandai in een persbericht. “Bovendien tonen we dat de nieuwe cellen een signaal kunnen geven aan naburige cellen en dat dit signaal uiteindelijk terecht komt in de hersenen.” Daardoor zijn de muizen na de operatie wel in staat om op het lichtsignaal te reageren.

Geen wonderen verwachten

Een volgende belangrijke stap is die richting de patiënt. In dit geval patiënten met een netvliesbeschadiging, zoals door maculadegeneratie of retinitis pigmentosa. De biologen herhalen hun experimenten met muizen nu met netvliescellen gemaakt uit menselijke huidcellen. Als dat een succes is, willen zij gaan bekijken hoe het menselijk netvlies reageert op een toevoeging van nieuwe cellen. En welke mogelijkheden er zijn om de acceptatie hiervan te vergroten.

De behandeling is dus nog volop in ontwikkeling en voorlopig niet praktisch toepasbaar. En zelfs als dat over een aantal jaren wel lukt, hoeven we volgens Takahashi geen wonderen te verwachten. Het is een illusie om te denken dat een stamcelbehandeling zeer slechtziende patiënten in één keer hun gezichtsvermogen teruggeeft. “Natuurlijk hopen we in de toekomst meer van het gezichtsvermogen terug te kunnen brengen, maar op dit moment zijn we al blij als mensen weer wat licht kunnen zien of grote figuren kunnen onderscheiden.”