Mossels, zand en zeegras moeten eiland Griend redden

Griend is een merkwaardig eiland in onze Waddenzee. Niet alleen omdat het vrij onbekend en een paradijs voor vogels is, maar ook vanwege de ligging. Je vindt het aan de zuidkant van Terschelling en daardoor is het een vreemde eend in de bijt.

De andere Waddeneilanden zijn namelijk zogeheten barrière-eilanden. “Die liggen aan de ruige Noordzee”, zegt onderzoeker Laura Govers (Rijksuniversiteit Groningen), coördinator van de onderzoeken op Griend. “Ze groeien aan door zand dat vanuit zeegaten op de eilandkop terechtkomt, waarna de wind het verspreidt over het strand richting het oosten. Ze groeien daardoor aan de oostkant, die meer in de luwte ligt.”

Maar bij Griend is geen zeegat te bekennen. Alleen door extreme weersomstandigheden verandert het eiland. Bij een zware storm slaan golven dan bijvoorbeeld een deel van het eiland weg. “En Griend heeft het al extra zwaar sinds de aanleg van de Afsluitdijk in 1932. Daardoor is het verschil tussen eb en vloed groter geworden en kalft een deel ervan weg”, zegt Govers.

Mosselbanken

Zandhonger treedt op rondom Griend: de geulen worden dieper en de zandplaten komen lager te liggen. Een van de belangrijkste natuurgebieden van Nederland loopt hierdoor gevaar. “Zonder ingrepen kan Griend niet op eigen poten staan. Daarvoor is er te veel veranderd door menselijk toedoen”, zegt Govers.

Bij eb vallen de kratten droog. Temmink loopt ernaartoe en peurt er met zijn vinger in. Hij haalt er een klein mosseltje uit. Het is vooral bedoeld voor de jonge beestjes. “Larven drijven in het water en ze houden ervan om zich te vestigen aan vezelig materiaal. Normaal zijn dat de byssusdraden van grotere mossels, maar die zijn hier nog niet. In deze kratten hebben we daarom kokosvezel aangebracht. Daar zitten de mosseltjes aan vast.”

Duwtje in de rug

Verdeeld over twee stukken voor het eiland liggen over lengte van honderden meters mosselkratten. Steeds weer in een andere samenstelling: de ene keer meerdere kratten naast en achter elkaar, de andere keer maar een of twee exemplaren. “Op die manier kunnen we nagaan welke aanpak het beste werkt.”

Nu al is een duidelijk gevolg te zien. Achter de plekken waar de mosselkratten staan is het zand iets hoger. “Daar is het droger”, zegt Temmink. “We verzamelen veel gegevens; die moeten we nog bestuderen. Met sensoren meten we op verschillende afstanden hoe golven worden gebroken en het sediment zich ontwikkelt. Met een spuit gaan we de bodemchemie na, om te onderzoeken wat het effect van de mossels op de bodem is. Zo willen we laten zien welke invloed ze hebben. Veel moet nog verder worden uitgezocht, maar het is nu inderdaad al zichtbaar dat er een luwe zone zit achter de mosselbanken, waar het sediment minder mobiel is en ophoopt”, aldus Temmink.

Het lijkt er dus op dat het plannetje van de wetenschappers werkt. Hierdoor is Griend beter beschermd tegen stormen. De kratten zijn gemaakt van aardappelzetmeel, een afvalstroom, en breken na ongeveer tien jaar af. Ze zijn bedoeld om de beestjes een duwtje in de rug te geven. Wanneer de mossels groter worden, dan gaan ze aan elkaar vastzitten met hun byssusdraden. “Op Ameland hebben we nog een testlocatie, die staat al een jaar of vier. Daar zien we dat grotere mossels de openingen in de kratten groter maken, die duwen ze aan de kant. Ze maken hun eigen structuur en dan worden de kratten overbodig.”

Zeegrasherstel

In de luwe zone achter de mosselbanken komt ruimte voor zeegras. “Het dempt de golven, houdt met dikke wortelmatten slib bij elkaar waardoor minder erosie optreedt, en het is een kraamkamer voor vissoorten en krabbetjes”, legt Govers uit.

Vóór de bouw van de Afsluitdijk spoelde veel zeegras aan op Griend. “Het kwam dood aan op het eiland, zodat enorme hopen bladeren ontstonden en dat was een kiembed voor nieuwe plantjes. Door een wierziekte en de bouw van de Afsluitdijk is het grotendeels verdwenen. Wij willen het terugbrengen”, zegt Govers.

Wandelend eiland

De mosselbanken en het zeegras zijn niet de enige maatregelen die Griend moeten beschermen. In 2016 werd al 200.000 kuub zand en 20.000 kuub schelpen gestort aan de westkant. “Dit moet er gezamenlijk voor zorgen dat het eiland niet kleiner wordt”, zegt Govers. “We hopen dat het eiland weer gaat wandelen. Vroeger lag Griend een stuk noordelijker. Door de stormen schuift het steeds een stukje op. Het eiland gaat van noordwest naar zuidoost, want de meeste stormen komen vanuit het zeegat tussen Vlieland en Terschelling. Van de noordwestkant wordt dan zand op de achterliggende kwelder geworpen, waardoor het zich verplaatst in zuidoostelijke dichting.”