Moeten we de handel in nieren legaliseren?

Patiënten met nierfalen gaan zonder behandeling dood. Hun nieren werken niet meer goed en daardoor stapelen schadelijke afvalstoffen zich op in het lichaam. Dialyse kan het leven van een patiënt verlengen. Dan verwijdert een kunstnier afvalstoffen uit het bloed. Maar het is een zware behandeling. Patiënten moeten gemiddeld zo’n drie keer per week een aantal uur dialyseren om voldoende afvalstoffen uit het lichaam te verwijderen. Patiënten zijn dan ook pas echt geholpen met een transplantatie. Daarbij neemt een donornier de functie van de zieke nieren over.

Mensen kunnen prima overleven met één nier en dus kan een donor bij leven een nier afstaan aan een patiënt. Toch is er wereldwijd een tekort. En dat werkt illegale handel in de hand. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is wereldwijd vijf tot tien procent van de niertransplantaties illegaal.

Stigma

Filmmakers Joost van der Valk en Mags Gavan doken in de wereld van de buitenwettelijke nierhandel. Zij spraken met donoren, handelaren, ronselaars en transplantatie-artsen en ontdekten dat met name de donoren er vaak bekaaid vanaf komen. Dat zijn meestal arme boeren die bij hulporganisaties microkredieten hebben afgesloten om te kunnen blijven werken. Op een gegeven moment moeten zij die schulden weer afbetalen en het doneren van een nier lijkt dan een aantrekkelijke optie. Patiënten uit het buitenland betalen tussen de 6.000 en 45.000 euro voor een donornier.

Een groot deel van dat geld komt echter terecht bij handelaren, ronselaars en transplantatie-artsen. De donor krijgt vaak maar een klein deel en is daarmee alsnog niet uit de schulden. Bovendien doen zich na de operatie regelmatig complicaties voor, waarvoor donoren niet behandeld worden. Er is geen nazorg geregeld. In de arme dorpen waar de donoren vandaan komen, wordt het afstaan van een nier gezien als iets kwaads. Ze krijgen bij terugkomst een stigma opgeplakt. En raken sociaal geïsoleerd, omdat niemand contact met ze wil.

Willem Weimar, hoogleraar interne geneeskunde en nefroloog aan het Erasmus MC, is voor zo’n gereguleerde donatie. “Een nier levert ongeveer 800.000 euro op als je kijkt naar de gewonnen levensjaren en de besparing van zorgkosten voor een patiënt. Een donor mag daar best iets van terugzien, bijvoorbeeld in de vorm van een ziektekostenverzekering of het kwijtschelden van het eigen risico.”

Door de handel in nieren te decriminaliseren en te reguleren, kun je voorkomen dat het straks uit de hand loopt. Bij handhaving van het verbod op orgaanhandel, bestaat het risico dat de handel in nieren helemaal ondergronds gaat. Met hogere criminaliteitscijfers en een grotere kans op slachtoffers tot gevolg. Je kunt de risico’s vergelijken met andere vormen van vraag-gedreven handel zoals bijvoorbeeld drugs, alcohol, gokken en prostitutie.

Niet mijn taak

In Nederland zijn geen cijfers bekend van patiënten die naar het buitenland gaan voor een transplantatie. Maar Weimar weet zeker dat het gebeurt. “Bijna de helft van de transplantatieprofessionals heeft weleens iemand gezien die naar het buitenland is gegaan voor een nieuwe nier. We hebben in Nederland geen register of meldpunt waar je als arts naartoe kunt gaan, dus hoe ga je er dan mee om? Dat is moeilijk.”

Uit onderzoek blijkt dat Nederlandse artsen liever niet over een mogelijk illegale niertransplantatie praten. Het kan de behandelrelatie met hun patiënt schaden. De meeste artsen veroordelen het kopen van een nier in het buitenland wel, maar hebben ook begrip voor de keuze van de patiënt. Artsen zien het niet als hun taak om zich te bemoeien met de internationale handel in donornieren. Ze maken vaak maar incidenteel mee dat de herkomst van een getransplanteerde nier vaag is en zien het daarom niet als een groot probleem.