Twee jaar geleden besloot ik de achtertuin aan te pakken. Ruim zeventig grote, grijze grindtegels lagen daar al sinds mensenheugenis, en ze moesten weg. De eerste tegel bleek het lastigst. Maar toen die eenmaal los was, volgde de rest, één voor één. Waar ik precies naartoe wilde met de tuin, wist ik toen nog niet. Wat ik wél zeker wist: die tegels moesten eruit. Niet alleen omdat ik van groen houd, of omdat ik ‘weet dat het beter is’. Maar vooral omdat ik het jaar ervoor aan den lijve had ondervonden hoe verzengend heet zo’n betegelde tuin kan worden.

Toen mijn vriend en ik drie jaar geleden ons huis kochten, stonden er veel verbouwingen op de planning. Stoelen hadden we in het begin dus niet, laat staan een tuinset. In die eerste weken picknickten we op de grond tussen het puin, of als het weer het toeliet lekker in de tuin. Totdat de eerste warme dagen kwamen en de tegels al snel overdag gloeiend heet werden. Eigenlijk was het niet te doen om buiten te zitten. En het was pas april.

Aanmodderen

Een jaar later bracht ik daar verandering in. Tegels eruit, tuinaarde met gras- en weidebloemzaden erin. De eerste periode zag de tuin eruit als een grote modderpoel, maar ik vertrouwde braaf het proces. En inderdaad: na een paar weken zag ik hoe de eerste sprietjes en blaadjes zich dapper een weg baanden door het zwarte zand. De sprieten werden langer en de bloemen groter. En nog voor de zomer zich aandiende was de grijze tuin veranderd in een klein, levendig bloemenveld.

Elke tegel telt

Het goede nieuws is dat elke gewipte tegel helpt, aldus De Jong. “Zelfs een smalle strook waar gras of planten doorheen kunnen groeien, kan al een verschil maken.” Zulke kleine aanpassingen zie je inmiddels steeds vaker terug in het straatbeeld, bijvoorbeeld bij parkeerplaatsen waar gras tussen de tegels groeit. “Voor de biodiversiteit stelt het misschien weinig voor, maar voor de afwatering wel degelijk. Dit soort stroken kunnen ervoor zorgen dat water langer ter plekke wordt vastgehouden, er daarmee wateroverlast op straat en in het rioolstelsel verminderen.”

Om stedelijke hitte te bestrijden, is meer nodig dan een paar groene stroken, zegt De Jong. “In je eigen tuin merk je snel verschil, maar om binnenshuis ook koel te blijven, moeten er veel meer stenen verdwijnen.” Vooral ’s nachts is dat belangrijk. Normaal koelt de aarde dan af, maar in steden houden stenen veel hitte van de dag vast. Zo blijft het warm en ontstaan zogeheten hitte-eilanden, waar de temperatuur na zonsondergang nauwelijks zakt.

Tegeltaxi

Om mensen aan te moedigen, wordt jaarlijks het NK Tegelwippen georganiseerd. Gemeenten dagen elkaar uit om zoveel mogelijk tegels uit tuinen te verwijderen en te vervangen door groen. Een échte wedstrijd is het natuurlijk niet, “maar het competitie-element werkt”, vertelt De Jong, die in zijn eigen stad Amersfoort daar ook fanatiek aan mee doet. Om de drempel nog wat te verlagen verzorgen sommige gemeenten daarnaast een ‘tegeltaxi’, die gratis je oude stenen ophaalt. Dit jaar kwam die ook bij mij langs. Want eindelijk was het tijd voor de voortuin.

Gelukkig neemt het animo ieder jaar toe, vertelt Weijers me. “De mentaliteit verandert. Waar ongemaaide bermen ooit slordig leken, zien mensen er nu natuur in.” Ook dringt de ernst van extremer weer steeds meer door bij de gewone burger, waar initiatieven als deze op inspelen. “ ‘We zien vaak dat bewoners wel willen vergroenen, maar vaak niet weten waar ze met de stenen heen moeten”, aldus Peters. “Door dit deel vast uit handen te nemen, verlagen we die drempel.”

Vergeten insecten

Voor mijzelf had het onttegelen nog een andere uitkomst: ik kwam opnieuw in aanraking met het leven onder de grond. Pissebedden, wormen, duizendpoten: dieren die ik sinds mijn kindertijd nauwelijks meer bewust had opgemerkt. Het bracht een oude verwondering terug, over al dat leven dat grotendeels onzichtbaar onder ons door kruipt.

Zo stuitte ik op een indrukwekkend gangenstelsel van een mierenkolonie. Onder een paar tegels hadden ze een complete ondergrondse stad gebouwd, met de steen als hun plafond. Ik voelde me schuldig dat ik zo bruut hun dak eraf had gehaald – met het idee goed bezig te zijn nota bene. Moest ik die tegels dan toch maar terugleggen? Tijd om daarover na te denken kreeg ik amper. Direct na de ruwe verstoring startte de kolonie met een grote verhuizing. Binnen twintig minuten waren de eitjes verplaatst en de gangen verlaten. Mieren hebben een groter aanpassingsvermogen dan ik met mijn menselijke blik had voorzien. Dat doen ze toch een stuk beter dan wij.