‘Migratie is nog nooit faliekant misgegaan’

Sinds de confronterende foto van het verdronken peutertje Aylan op het Turkse strand is de stemming deels omgeslagen in Europa. De roep wordt luider om de grenzen niet dicht te houden. Veel mensen kunnen niet langer wegkijken voor het leed van de vluchtelingen. Wat is wijsheid? Leo Lucassen, Directeur Onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis laat zijn licht schijnen op deze brandende kwestie. Hij is ook Hoogleraar Migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Er komen bijna een miljoen vluchtelingen Europa binnen. Heeft dat invloed op onze cultuur?
“Als je kijkt naar de conflicten of aanslagen die de laatste jaren in Europa plaatsvonden, dan blijkt dit te gaan om een botsing met een klein groepje radicale moslims. Een grotere groep denkt wel anders over zaken als gelijkheid tussen man en vrouw of homo-emancipatie, maar dat doen orthodoxe protestanten ook. Deze groepen ondernemen verder geen actie en hun geloof heeft niet geleid tot fundamentele veranderingen in onze wetgeving of denkbeelden.”

“Onze manier van leven staat niet onder druk, de robuustheid van Europa wordt echt onderschat! De laatste 25 jaar zijn miljoenen mensen naar Europa gekomen en daar zijn we ook niet aan onderdoor gegaan, we kunnen het prima reguleren. Nu komen een miljoen vluchtelingen Europa binnen, vooral Syriërs, maar dat is slechts 0,2 procent van de Europese bevolking. Verre van een tsunami dus als je het in verhouding ziet. Angst voor het verdwijnen van onze cultuur is wel begrijpelijk maar uiteindelijk onterecht. Niet elke moslimmigrant betekent een stap dichter bij het Europees kalifaat.”

Zijn er verder terug in de tijd duidelijke effecten van grote groepen migranten?
“In de zeventiende eeuw kwamen grote groepen vluchtelingen en economische migranten naar Nederland. Ons land had toen meer ambitie dan arbeidskrachten en massaal kwamen de zeelieden, soldaten en arbeiders onze kant op om te werken. Maar ook grote groepen calvinisten, op de vlucht voor oorlog en vervolging, vestigden zich hier. Het effect was een enorme economische boost. Zonder hen geen Gouden Eeuw! Cultureel gezien waren er wel wat spanningen. Godsdienst was toen ongelooflijk belangrijk in Nederland en de strenge calvinisten uit de zuidelijke Nederlanden, het huidige België en Noord-Frankrijk, hebben hun stempel gedrukt op wat we nu als typisch Nederlands zien. Lang niet iedereen was blij met hun fanatisme en het land heeft op de rand van een burgeroorlog gestaan. Maar op de lange termijn ging dat scherpe er vanaf en bleef slechts een kleine minderheid streng orthodox.”

Volgens Stichting Vluchteling waren er in 2014 bijna 60 miljoen mensen op de vlucht. Dat is het grootste aantal sinds de Tweede Wereldoorlog. Hoe werden migranten toen ontvangen?
“Nederland wilde geen vluchtelingen toelaten, tenzij ze bereid waren om bijvoorbeeld vijf jaar lang ondergronds in de mijnen te werken. Zulke arbeidskrachten hadden we nodig. De meeste vluchtelingen waren redelijk snel weer thuis en de overige miljoenen werd opgevangen in Duitse en Oostenrijkse kampen. Europa was in die tijd veel armer dan nu en toen lukte de opvang van die miljoenen vluchtelingen ook. Logistiek kunnen we veel meer aan dan we denken en daarnaast zit het overgrote deel van de 60 miljoen vluchtelingen nu in de regio zelf, bijvoorbeeld in arme Afrikaanse buurlanden.”

Als u kijkt naar migratiestromen uit de geschiedenis, wat zijn de overeenkomsten?
“Migratie is niet nieuw en vluchtelingen zijn dat ook niet. De hoeveelheid vluchtelingen hangt af van het aantal en soort conflicten die er spelen. Ze komen nu alleen van verder weg waardoor we ons moeilijker met hen kunnen identificeren. Maar dit verandert ook met de tijd. Zo migreerde een grote groep katholieke Ieren vanaf 1840 naar het protestantse Groot-Brittannië. De Engelsen dachten toen dat deze katholieken nooit echt Engels konden worden. Het ging er enorm gewelddadig aan toe tussen deze twee groepen en uiteindelijk kwam het allemaal goed. Als je kijkt naar de geschiedenis is er geen voorbeeld te vinden van migranten waarbij het faliekant mis is gegaan in het nieuwe land.”

Wat zijn de verschillen met vandaag de dag?
“Na de Tweede Wereldoorlog komen voor het eerst veel migranten van buiten Europa hierheen. Het begint met miljoenen postkoloniale migranten met een andere culturele en etnische achtergrond. Daarna komen gastarbeiders uit Noord-Afrika en Turkije naar Europa. Een groot verschil is de religieuze achtergrond. De islam is de dominante factor geworden. Een ander groot verschil is het ontstaan van verzorgingsstaten na de Tweede Wereldoorlog, wat op gespannen voet kan staan met migratie. Om opvang betaalbaar te houden, moeten vluchtelingen zo snel mogelijk aan het werk en bij arbeidsmigranten kan je denken over een beperkte en geleidelijke toegang tot sociale zekerheid.”

Waarom is nu juist deze vluchtelingenstroom voortdurend in het nieuws?
“Dat heeft met de zichtbaarheid van de vluchtelingen te maken. En met de drama’s die zich afspelen vanwege de grotere risico’s die deze vluchtelingen moeten nemen. Sinds de emigratie van de Albanezen naar Italië begin jaren negentig varen er al gammele bootjes vol vluchtelingen naar Europa. Doorat we onze grenzen steeds meer afsluiten, moeten mensen nu gevaarlijkere routes nemen. De gevolgen hiervan zien we nu overal in het nieuws. Anonieme massa’s zien we veel sneller als een bedreiging, maar zodra we ons kunnen identificeren met de slachtoffers slaat dit om in medeleven, zoals na de foto van het verdronken peutertje op het Turkse strand.”

Hoe moet de regering dit oplossen?
“We moeten de opvang goed en centraal regelen, op Europees niveau, en onmiddellijk in kaart brengen wat mensen kunnen. Vervolgens verdeel je de vluchtelingen naar draagkracht en behoefte. Dus meer vluchtelingen naar rijke landen en daarnaast moeten we rekening houden met de verschillende soorten arbeid waarop Europese landen zitten te wachten. Nu ziet de EU alleen maar een probleem in plaats van het potentieel van deze vluchtelingen.”